نقش راهنمایی پیامبران در مورد زندگی انسان چیست؟

در پاسخ به این پرسش می توان گفت که انبیاء (علیهم السلام) دو نوع ماموریت داشته اند: هم مردم را به حق دعوت کرده اند و هم راه نیل به حق و حقیقت را به آنها نشان داده اند وراهنما و مدد کار آنها در پیمودن این راه بوده اند. البته در همین راستا قسمتی از ماموریت و فعالیت انبیای الهی هم صرف مبارزه با باطل و طاغوت بوده و مردم را نیز برای این مبارزه دعوت و هدایت کرده اند.
توضیح مطلب:
هدف از بعثت انبیا (علیهم السلام) و ارسال رسل، هدایت جامعة بشری است، و این هدایت در دو بعد انجام میشود؛
اول: هدایت به معنی «ارائه طریق» (نشان دادن راه) یعنی همان چیزی که وظیفه هر پیامبری از پیامبران خداست. از این وظیفه می توان به همان دعوت یاد کرد.
دوّم: «ایصال به مطلوب» (رساندن به مقصود) است که آن نیز دو شاخه دارد:
شاخة اول: هدایت اجرائی تشریعی، یعنی تحقّق بخشیدن به برنامه های دینی، خواه از طریق تشکیل حکومت و اجرای حدود و احکام الهی و عدالت اجتماعی باشد، و خواه از طریق تربیت و پرورش نفوس به طور عملی؛ و این هر دو، سبب تحقّق یافتن اهداف پیامبران میشود، و برنامه ای بسیار سخت و سنگین است و نیازبه ویژگی های فراوان از نظر علم و تقوا و شجاعت و مدیریت دارد.
شاخة دیگر: هدایت تکوینی و رساندن به مقصود از طریق تأثیر و نفوذ معنوی و روحانی و تابش شعاع هدایت در قلب انسانهای آماده است و این یک سیر معنوی و درونی است.
بنابراین، نقش انبیا را در زندگی انسان ها می توان در ابعاد گوناگون معرفتی (خدا پرستی، تو حید و سعادت جاودان، اعتقاد به معاد ...) فرهنگی و اخلاقى (تزکیه، فضایل انسانی و...) سیاسى (مبارزه با طاغوت، تشکیل حکومت و...) و اجتماعى (امر به معروف ونهی ازمنکر،عدالت اجتماعی و...) تعمیم داد. در این بخش به بیان برخی از مهم ترین آنها از دیدگاه قرآن کریم می پردازیم:
1- خدا پرستی وطاغوت گریزی
درآیة36 سورة نحل آمده است:«ولقد بعثنا فی کلّ أْمّه رسولا أن اعبدواالله واجتنبوا الطاغوت... به تحقیق در میان هر امتی پیامبری بر انگیختیم تا خدای را پرستش کنید واز طاغوت دوری گزینید». در این آیه دو هدف اساسی برای بعثت انبیاء ذکر شده است: 1- توحید ویگانه پرستی 2- دوری ومبارزة با طاغوت. در معنای طاغوت، راغب در مفردات الفاظ قرآن ص 314 آورده است:«طاغوت عبارت است از هر گونه تجاوز گر وستم پیشه وهر معبودی که غیر از خدا پرستیده شود» بنا براین طاغوت بر دو گونه خواهد بود:
الف- طاغوتهای اجتماعی،یا انسان های ستم پیشه وتجاوزگر
ب- طاغوت عقیدتی، یا الهه ها ومعبودهای خرافی و باطل
اگر انسان الگو و راهنمای خود را پیامبران الهی قرار دهد, تحت هیچ شرائطی زیر بار سلطه ی طاغوتیان نخواهد رفت و از هیچ ستم پیشه و تجاوزگری نمی هراسد. چنین انسانی با پیروی از اولیاء الهی, برای حفظ آزادی خود و دیگران در برابر هر ستمگری ایستادگی می کند.
او از ابراهیم خلیل (علیه السلام) می آموزد که حتی اگر در آتش مزدوران و ظالمان افکنده شود, بهتر از آن است که زیر بار ظلم رود. زندگی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) به او یاد می دهد که اگر از طرف دشمن ستمگر, در محاصره اقتصادی و یا شکنجه های جسمی و روحی قرار گیرد, تن به ذلت و خفت زیر بار ظلم رفتن, ندهد.
ملت عزیز ایران با استفاده و الگوگیری از زندگی پیامبران و اطاعت از دستورات پیامبرگونه ی امام راحل, توانست در هشت سال دفاع مقدس در برابر همه ی طاغوت های مزدور بایستد. همچنین با بهره بردن از زندگی آن مردان الهی و تبعیت از مقام معظم رهبری در این دوران سخت, توانسته است با همه ی تحریم های دشمنان, بر روی پای خود بایستد و با سربلندی و عزت و بدون ترس از هیچ طاغوتی به پیشرفت های خود ادامه دهد.
در حقیقت مهمترین نقش پیامبران در زندگی انسان ها, دورکردن مردم از انواع طاغوت ها ومبارزه با آنها است.
2- تعلیم و تربیت:
در آیه 2 سوره جمعه آمده است:« هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَة او کسى است که از میان مردم درس نخوانده رسولى فرستاد تا آیاتش را بر آنها بخواند، و آنها را تزکیه کند، و کتاب و حکمت بیاموزد.
از دیگر اهداف مهم انبیا، هدایت افراد انسان به سوی خدای تعالی است که این امر با تعلیم و تربیت امکان پذیر خواهد بود. همه احکام و دستورات شرعی مربوط به تعلیم و تربیت و هدف از آن پرورش انسان و سوق دادن او به سمت کمالات انسانی و معنوی است که پیامبران به عنوان مجریان این برنامه مأمور اجرای آن شده اند.
3- تزکیه نفوس
در قرآن کریم مکرر به این وظیفه ی مهم انبیاء الهی اشاره شده است؛ چنانکه در آیة مورد بحث بالا ملاحظه فرمودید: «اوست آن خدایی که در میان مردم درس نخوانده پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و آنها را تزکیه کند.
تربیت مردم و تزکیه نفوس از رذایل اخلاقی و کج رویهای رفتاری عمده وظیفه پیامبران بوده و آنان نیز تا آن جا که برایشان میسر بود، ضمن استفاده از روشهای مؤثر در تعلیم و تربیت، به تحقق آن همت گماشتند.
پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به عنوان آخرین فرستاده خدا، مأموریت یافت تا بنای مکارم اخلاق را که پیشینیان پایه گذاری کرده بودند تکمیل کند و با تزکیه نفوس انسانها، جامعه بشری را به سوی کمالات روحی و معنوی خود سوق دهد. چنانکه خود آن حضرت فرمود: «من از طرف خداوند برانگیخته شده ام تا مکارم اخلاق را تکمیل نمایم.» زیرا آدمی در پرتو مکارم اخلاق است که از قید خودخواهی و خودمداری رهایی یافته، بر غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی چیره می شود.
پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) زحمات طاقت فرسایی را در جهت تحقق این هدف مهم متحمل گشت و در نتیجه شاگردان ممتازی را تربیت نمود و به جامعه انسانی تحویل داد.
4- برقراری قسط و عدل در جامعه:
شاید بهترین آیه ای که بر این امر دلالت داشته باشد، آیه 25 سوره مبارکه حدید است که می فرماید :
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیز
ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانى) و میزان (شناسایى حق و قوانین عادلانه) نازل کردیم، تا مردم قیام به عدالت کنند، و آهن را نازل کردیم که در آن قوت شدیدى است و منافعى براى مردم، تا خداوند بداند چه کسى او و رسولانش را یارى مىکنند بىآنکه او را ببینند، خداوند قوى و شکست ناپذیر است.»
از آنجا که سبقت به سوى رحمت و مغفرت و بهشت پروردگار که در آیات قبل به آن اشاره شده بود نیاز به رهبرى رهبران الهى دارد در آیه مورد بحث که از پرمحتواترین آیات قرآن است به این معنى اشاره کرده و هدف ارسال انبیاء و برنامه آنها را دقیقا بیان مىکند و مىفرماید:
ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم (لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ).
و با آنها کتاب آسمانى و میزان فرستادیم (وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ).
تا مردم به عدل و داد قیام کنند (لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط).
منظور از بینات معجزاتی است که پیامبران الهی برای صحت گفتار و بعنوان تایید نبوتشان, به همراه داشتند. منظور از کتاب همان کتب آسمانى است، و از آنجا که روح و حقیقت همه یک چیز است تعبیر به کتاب به صورت مفرد مىکند، هر چند با گذشت زمان و تکامل انسانها، محتواى آن کاملتر می شود.
و اما میزان به معنى وسیله وزن کردن و سنجش است که مصداق حسى آن ترازوهایى است که وزن اجناس را با آن مىسنجند، ولى مسلما در اینجا منظور مصداق معنوى آن است، یعنى چیزى که تمام اعمال انسانها را مىتوان با آن سنجید، و آن احکام و قوانین الهى، و یا آئین او به طور کلى است، که معیار سنجش نیکیها و بدیها، و ارزشها و ضد ارزشها است.
5- تقرب به خدا
انسان براساس اراده و اختیار خود تصمیم می گیرد و مسیری را بر می گزیند که یا او را به مقام قرب الی ا... می رساند و یا از خدا دور می سازد. خداوند در همین زمینه می فرماید: سورة انسان آیة3 : « إنّا هدیناه السبیل إمّا شاکرا وإمّا کفورا؛ ما راه را به او (انسان) نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس.» بنابراین، عنصر اختیار در تعیین راه و رسم زندگی و رسیدن به هدف نهایی، یعنی قرب به خدا نقش بسزا دارد.
البته، راه تقرب به خدا منحصر به عبادت نیست، بلکه راههای جزیی دیگری نیز وجود دارند که یا به عبادت منتهی می شوند و یا همسو با روش عبادت، انسان را به هدف می رسانند. انفاق در راه خدا، خدمت به مردم، دستگیری از مستضعفین و نظایر آن، شیوه هایی است که آدمی را به کمال می رسانند و کمال حقیقی انسان همان تقرب به خداست.
بنابراین نقش مهم انبیاء, در نمایاندن راه صحیح زندگی به مردم و رساندن آن ها به قرب الی الله است؛ البته این هدف, هماهنگ با فطرت، توحید، هدفمندی جهان و انسان و جاودانگی آدمی است. تمام فعالیتهای تربیتی، سیاسی و اجتماعی پیامبر (صلی الله علیه و اله) به همین منظور انجام می گرفت و یاران آن حضرت نیز راه ایشان را ادامه دادند.
6-ازبین بردن جهل و خرافات ومبارزه با آن
نقش دیگر آنها, شکستن غلها و زنجیرهاى اسارت است؛ چنان که در آیه 157 سوره اعراف می خوانیم: «وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِی کانَتْ عَلَیْهِمْ؛ پیامبر اسلام بارهاى سنگین را از دوش آنان بر مىدارد و غل و زنجیرهایى را که بر دست و پا و گردنشان بود مىشکند.
در آیه ی مورد بحث, از خرافات و جهل مردم به غل و زنجیرهایی که خود آن ها به گردن انداخته اند تعبیر کرده است. مثلا در زمان جاهلیت رسم بر این بود که اگر شوهر زنی میمرد, اولین کسی که بر روی سر آن زن دستمال می انداخت, مالک و شوهر او محسوب می شد! و یا مرسوم بود که دختران را زنده به گور می کردند و...
انبیاء الهی, بویژه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) به شدت با خرافات و جهل مردم مبارزه می کردند. در حال حاضر, با اینکه علوم پیشرفت چشمگیری کرده است و مردم نسبت به گذشته به سمت عقل گرایی گرایش بیشتری نشان می دهند؛ ولی متاسفانه هنوز هم خرافات زیادی در زندگی مردم وجود دارد. بعنوان مثال: بیرون نرفتن از خانه هنگام عطسه کردن, مراسم سفره ی سبز انداختن به نام یکی از اهل بیت (علیهم السلام) و... لذا لازم است هر مسلمان آگاه و دانایی, مردم جامعه را از اینگونه خرافات باز داشته, به آن ها آگاهی لازم را بدهد.
خلاصه اینکه سراسر قرآن و روایات ما پر است از درس هایی که می توان از زندگی انبیاء و پیامبران گرفت و با بهره مندی از زندگی اولیای الهی, در هر شرائطی (فردی, خانوادگی, اجتماعی و...) هم راه خوب زندگی کردن را از آن ها آموخت و هم راه خوب مردن را! و نیز با پیروی و الگو گیری از بزرگانی که با علم و درایت, می توانند بین زمان ما و دوران انبیاء مطابقت ایجاد کنند, در مسیر سعادت قرار گرفت و به تکلیف عمل کرد.
پیروز و موفق باشید.