ازدواج یکى از مهمترین پدیده‏هاى زندگى انسان است و در پیشرفت، کمال و سعادتمندى انسان نقش اساسى دارد و طبیعى است که هر جوانى که در آستانه ازدواج قرار دارد، همواره به فکر این مسأله مهم و شریک زندگى خود یعنى همسر آینده‏اش مى‏باشد.بنابراین در زمان مناسب وآغاز ورود به این جرگهبه فکر ازدواج بودن چندان بی مورد نسیت و حتی ضروری است و به فکر نبودن یک نوع خسارت تلقی می شود . پس با ورود به دوران ازدواج باید به آن اندیشید . چرا باید به این اندیشه هاجهت داد تا به انحراف نگراید.

قبل از هر چیز باید از معیارهای همسر شایسته شناخت کافی پیدا کرد، بنابراین معیارها و ملاک هایی که در انتخاب همسر باید در نظر گرفته شود دو نوع است .

 الف . آنهایی که رکن و اساس اند و برای یک زندگی سعادتمندانه حتما" لازم اند.

 ب . آنهایی که شرط کمال هستند و برای بهتر و کاملتر شدن زندگی اند و بیشتر به سلیقه و موقعیت افراد بستگی دارد.

 ملاک های دسته اول عبارتند از:

1. تدین و دین دار بودن فرد. زیرا انسانی که دین ندارد هیچ ندارد انسان بی دین در حقیقت مرده ی متحرک است و کسی که پای بند به دین (که اصلی ترین مسأله زندگی است) نباشد هیچ تضمینی وجود ندارد که پای بند به رعایت حقوق همسر و زندگی مشترک باشد. انسان دیندار هرگز نمی تواند با همسر بی دین کنار بیاید و با هم زندگی سعادتمندانه ای داشته باشند.

2. اخلاق نیک داشتن که منظور داشتن صفات و خلق و خوهای پسندیده در نظر عقل و شرع است . در واقع اخلاق و دین دو ملاک و معیار اصل در ازدواج و انتخاب همسر است .

اگر بخواهیم نمونه هایی از اخلاق خوب و بد را اشاره کنیم می توان موارد زیر را ذکر کرد.

 الف . خوش زبانی و بدزبانی زبان ترجمان و بیانگر احوال درون است و زبان دریچه ای است از محتویات درون فرد, زبان انسان آیینه دل اوست.

 ب . بزرگواری و حسادت

ج . خوش خلقی و کج خلقی

 د. حق پذیری و لجاجت

 3. شرافت و اصالت خانوادگی که منظور نجابت و پاکی خانواده است زیرا ازدواج دختر و پسر تنها پیوند و ترکیب دو فرد نیست بلکه پیوند دو خانواده است و نمی توان گفت من می خواهم با خود این فرد ازدواج کنم و کاری به خانواده و فامیلش ندارم . زیرا این فرد شاخه ای است از این خانواده و از ریشه های همان درخت خانواده تغذیه کرده است و صفات اخلاقی , روحی، عقلی و جسمی آن خانواده را از راه وراثت و محیط و عادات به این فرد منتقل کرده است .

 4. عقل ; در واقع همان نور افکنی است که جاده زندگی را روشن می کند و باید زن و شوهر برای اداره ی زندگی و تربیت فرزندان از نیروی عقل و فهم مجهز برخوردار باشند و رشد عقلی کافی پیدا کرده باشند همان طور که ائمه اطهار ما را از ازدواج با افراد احمق و کم عقل نهی فرموده اند.

 5. تناسب , همتایی و کفو همدیگر بودن که از حساس ترین نکاتی است که باید در انتخاب همسر مورد توجه قرار گیرد همتایی و تناسب از نظر و جنبه های مختلف مثل

 الف . تدین و میزان پای بندی به دستورات شرع

 ب . همتایی و هماهنگی فرهنگی و فکری

 ج . همتایی اخلاقی و پای بندی به آداب اخلاقی

 د. کفو همدیگر بودن از نظر تحصیلات علمی

 ه. تناسب در زیبایی

و. تناسب سنی

ز. تناسب مالی و سطح اقتصادی و...

 ملاک ها و معیار و مسائل دیگری که بیشتر مربوط به سلیقه و موقعیت افراد دارد. در دسته ی دوم قرار می گیرد و می توان از آن صرف نظر کرد. ولی برای اینکه بتوانید به یک تصمیم صحیح و عاقلانه ای برسید بهتر است با افراد مورد اعتماد خویش، والدین، یا اقوام نزدیک دلسوز و عاقل و دارای تجربه مشورت کرده و با دقت کافی تصمیم مناسبی اتخاذ فرمایید.

ما معیارهایى را که در احادیث براى همسر خوب ذکر شده، بیان مى‏کنیم. شما هم همین شرایط را مد نظر

بگیرید و با توکل به خداوند اقدام نمایید. البته این شرایط نسبت به افراد نسبى هستند و نباید انتظار داشته باشید شخص مورد نظر شما از بالاترین حد آن برخوردار باشد.

حضرت على(ع) ضمن آموزش دعایى جهت ازدواج معیارهایى را براى انتخاب همسر بیان فرموده‏اند که عبارتند از:

1- صالحه (شایسته):  کسی که کارهاى شایسته و مورد پسند خدا را انجام دهد؛

2- ودود: با محبت باشد؛

3- ولود: نازا وعقیم نباشد؛

4- شکور؛ در مقابل نعمت‏هاى الهى شکرگذار باشد؛

5- قنوع: اهل قناعت باشد تا در زندگى تو را به زحمت نیندازد؛

6- غیور: نسبت به دین خدا و عفت غیرتمند باشد؛

7- در برابر احسانى که به او مى‏شود، قدردانى کند؛

8- چنانچه از سوى تو کار ناروایى سرزد، عفو و اغماض کند؛

9- اگر در زندگى یادآور خدا شدى، تو را همراهى کند و اگر خدا را فراموش کردى، یادآور تو شود و به تو تذکر دهد؛

10- آن گاه که از منزل خارج شدى، خودش را حفظ کند؛

11- و هرگاه به منزل وارد شوى، با ورودت خوشحال و مسرور گردد؛

12- چنانچه به او دستور و فرمان دادى، اطاعت کند و اگر براى او قسم خوردى، باورت کند و تکلیف خود را انجام دهد؛

13- و اگر ناراحت شدى و او را مورد غضب قرار دادى، اسباب خشنودیت را فراهم آورد.

اما اقدام برای شناسایی ملاک های فوق و اطلاع یافتن از وجود آنها در یک فرد از راه های زیر امکان پذیر است:

1- تحقیق و بررسی از خانواده و چگونگی روابط خانوادگی و فامیلی. چون هر فردی تحت تأثیر محیط خانواده به دنیا آمده و رشد کرده است و از آن فضای فرهنگی و اجتماعی تأثیر پذیر بوده و هست.

2- تحقیق و شناسایی دوستان و نزدیکان و رفقای صمیمی در محل زندگی و سکونت، محل درس و محل کار.

3- گفتگوی مستقیم (ولی تحت نظارت خانواده های دو طرف) با یکدیگر و اطلاع یافتن از نقطه نظرات همدیگر درباره مسائل مختلف و آنچه در آینده می تواند در زندگی مشترک تان تأثیرگذار باشد و کسب اطلاع از میزان اهتمام وی نسبت به ملاک ها و معیارهای معرفی شده.

در پایان توصیه می شود جهت اطلاعات بیشتر و دقیق تر و تصمیم گیری واقع بینانه تر برای مهمترین تصمیم دوران زندگی و نقطه عطف عمر خود بهتر است در این زمینه هم تفکر بیشتری داشته باشید و هم با خانواده محترمتان به گفتگو و مشورت بپردازید و هم از نظرات مشورتی افراد با تجربه استفاده نمایید

اما در مورد خواستگاری از فردی که دارای معیارهای مورد نظرتان هست باید توجه داشته باشید که در اینجا دو نکته قابل بحث است آن دو نکته: یکی مسأله انتخاب است و دوم مسأله خواستگاری.

در حوزه انتخاب بدون هیچ شک و تردید زن ها یا دختران حق انتخاب دارند و معمولا در بیشتر موارد وقتی کسی به خواستگاری آنها می آید می توانند در مورد آن فرد تحقیق دقیق انجام دهند و سپس بعد از تحقیقات لازم انتخاب کنند یعنی جواب آری یا نه بگویند و انتخاب شرعا و قانونا حق طبیعی زنان در مورد همسر آینده شان می باشد و از لحاظ عرفی نیز در حال حاضر در بیشتر مناطق کشور ما تقریبا همین طور عمل می شود مگر در موارد بسیار نادری که ممکن است خانواده از روی تعصبات، فردی را به دختر تحمیل کند. اما مسأله خواستگاری گرچه مقدمه یک انتخاب است ولی بیشتر شبیه به پیشنهاد است یعنی آنچه در فرآیند خواستگاری رخ می دهد این است که از طرف خانواده پسر یا از طرف خود پسر به خواستگاری دختر می روند یعنی در واقع پیشنهاد ازدواج با دختر را مطرح می کنند و دختر حق دارد انتخاب کند و جواب مثبت دهد و همچنین حق دارد رد کند و جواب منفی بدهد.

اما این که آیا دختران نیز می توانند از همسر مورد علاقه خود خواستگاری کند این یک مسأله فرهنگی است نه یک مسأله شرعی و قانونی و حقوقی.

از این رو در بعضی از کشورها مانند هندوستان در بعضی از مناطق آن مرسوم است که خانواده دختر به خانواده پسر پیشنهاد ازدواج می کند یعنی خواستگاری بیشتر از ناحیه خانواده دختر انجام می گیرد یا حداقل از طرف خانواده دختر پیشنهاد می شود که ما آمادگی داریم که دخترمان را به ازدواج پسر شما درآوریم در چنین فرهنگ هایی خواستگاری زن از مرد از قدر و منزلت زن نمی کاهد و او را در چشم مرد کوچک نمی کند و حتی اگر جواب از طرف خانواده مرد منفی باشد موجب سرشکستگی خانواده دختر نمی شود و همچنین از نظر روانی برای دختر شکننده نیست اما در کشورهایی که چنین فرهنگی وجود ندارد بلکه فرهنگ خواستگاری دقیقا برعکس می باشد مانند کشور ما خواستگاری مستقیم زن از مرد مورد علاقه مطلوب نیست و عوارضی دارد که در نهایت از نظر روانی و شخصیتی و حیثیت اجتماعی و خانوادگی به ضرر زن تمام می شود به ویژه اگر زن در این رابطه پاسخ منفی دریافت کند زیرا زنان از نظر عاطفی و هیجانی در عین حال که در سطح بالاتری از جنس مخالف هستند اما شکنندگی آنها نیز به همین میزان از نظر عاطفی بیشتر از مردهاست بنابراین در این گونه مسائل که هم احتمال دریافت پاسخ منفی و هم پاسخ مثبت وجود دارد با یک درایت خاصی باید عمل شود و در صورت لزوم اولا با افراد کارشناس و مجرب مشورت شود ثانیا بعد از مشورت از واسطه استفاده شود آن هم واسطه ای که از نظر تعهد، دلسوزی و رازداری مورد اعتماد باشد تا به صورت کاملا محرمانه کار را پیگیری کند و با مهارت و کیاست خاصی، فرد مورد نظر را تشویق و ترغیب به ازدواج کند و بعد از این که آمادگی ازدواج در او ایجاد شد به او جهت دهی کند و هدایت کند او را به سمتی که از این دختر خانم خواستگاری نماید با این شیوه هم دختر از حق انتخاب خود به خوبی استفاده نموده است و هم با واسطه و به صورت غیر مستقیم از فرد مورد نظر خواستگاری کرده و هم از آسیب های خواستگاری مستقیم در امان مانده است.

بنابراین تأکید و توصیه ما این است که اگر کسی را با مشخصات بیان شده و ملاک های فوق هماهنگ و منطبق دیدید، مستقیما اقدام نکنید و از واسطه ای امین، دلسوز، با تجربه، متأهل و راز نگهدار کمک بگیرید تا آن واسطه، فرد مورد نظرتان را به خواستگاری از شما به طور رسمی، تشویق و ترغیب کند و به قول خودتان، شما جلو نروید. مطمئنا با این شیوه از عوارض پاسخ احتمالی منفی وی در امان خواهید بود وعزت و شأن شما محفوظ خواهد ماندو هم به هدف خود نائل خواهید شد.

 در قدم بعدى، لازم است به ویژگى‏هاى استخراج شده ضریب و امتیاز بدهید چرا که یکى از ویژگى‏ها ایمان است و ویژگى دیگر شغل مى‏باشد ، بى تردید این دو ویژگى از اهمیّت و امتیاز یکسان برخوردار نیستند لذا در مرحله دوم به ویژگى‏هاى بدست آمده ضریب بدهید. شما لیست را تهیه و امتیازات را درج کنید و منتظر  معرفی نمودن فردی و یا آمدن خواستگاری باشید.

 د ) با شنیدن صداى زنگ خواستگار( برای زنان ) و معرفی نمودن فردی خاص ( برای مردان ) باید وارد مرحله تحقیق شوید و از وجود ویژگیهاى مورد نظر در آن فرد خاص  آگاه شوید که آیا شرائط شما را واجد است یا نه؟ در این مرحله باید از همکارى برادران و خواهران و والدین و دیگر افراد مورد اطمینان و اعتماد برخوردار گشته و به تحقیق درباره فرد مورد نظر بپردازید. دقت کنید که اطلاعات دقیق و صحیح به شما بدهند تا بتوانید براساس اطلاعات دقیق تصمیم‏گیرى کنید. پس دقت در کسب اطلاعات نباید مورد غفلت قرار گیرد. بهترین شکل آشنائى، شناخت خانواده آن فرد و یا خواستگار و اطلاع از میزان پایبندى وى به آداب اخلاقى و احکام شریعت است.

ه ) لازم به تذکّر است که برخى از ویژگیها و اوصاف یک ویژگى کیفى است و کمیّت‏پذیر نیست مانند ایمان و صداقت و... در این گونه موارد باید به رفتار وى مراجعه نمود و بر اساس آن قضاوت کرد شخص با ایمان غیبت نمى‏کند، دروغ نمى‏گوید، نماز را در اول وقت مى‏خواند، حساب مالى دارد و... لذا از راه صحیح باید به وجود این اوصاف پى برد نه اینکه صرفا به گفته دیگران اعتماد شود.

و ) بعد از بدست آوردن اوصاف و میزان برخوردارى خواستگاران و کاندیدهای مورد نظر از این اوصاف، به وى امتیاز بدهید در صورتى که از مجموعه مثلاً 100 امتیاز وى حداکثر امتیاز را بدست آورد اقدام کنید توجه داشته باشید که هرگز شخصى که صد در صد مطابق خواسته و معیارهاى شما باشد یافت نخواهد شد البته باید دقت کنید که برخى اوصاف را نمى‏توان نادیده گرفت و احراز آنها لازم است هر چند امتیاز بالاى را داشته باشد مانند خوش اخلاقى و ایمانى و صحت مزاج و عدم ابتلاء به بیماریهاى ارثى و ژنتیکى.

و ) در پایان به چند توصیه مهم اشاره مى‏کنیم:

- حساسیّت وسواس گونه نداشته باشید بلکه دقت لازم است.

- در تمام مراحل زندگى بخصوص ازدواج که از حساسیت لازم برخوردار است از توکّل به خداوند و استعانت از ائمه هدى(ع) غفلت نورزید. لذا رعایت آداب شرعى مندرج در کتب روائى مانند کتاب مکارم الاخلاق ضرورى است.

- به هنگام تحیّر و تردید از مشورت با افراد آگاه و خیرخواه و مورد اعتماد خود را  محروم نسازید.

- بدون جهت و به انگیزه‏هاى واهى و یا ویژگى‏هاى دنیوى و یا احتمالات بى پایه جوان خواستگار خود را ردّ نکنید.

-  نسبت به ازدواج نباید حساسیت افراطى نشان داد و همان گونه که گذشت باید نسبت به معیارهاى اساسى پاى فشرد ولى بر معیارهاى غیر اساسى نباید پاى فشرد و اصرار نمود چه بسا آنها را بعدا  به دست خود محقق سازید و یا می توانید از آنها چشم پوشى کنید چرا که فردى که صد در صد مطابق خواست شما باشد هرگز پیدا نخواهد شد و انسان‏ها باید با یکدیگر تفاوت داشته باشند تا بتوانند خود به کمالى ره یابند و فرزندان از هر یک از والدین متناسب با ویژگى‏هاى شخصیتى او بهرمند شود ازغضب یکى بترسند و از مهربانى افراطى دیگر خشنود گردند حساسیت بیش از حد سخت آسیب مى‏رساند و چه بسا موجب خسته شدن شما و فراموش شدن ویژگى‏هاى حیاتى و اساسى مى‏گردد.

- حتما از کتب معرفى شده بهره بگیرید و صفات و خصوصیات همسر ایده‏آل همانند ایمان، همتراز بودن در طبقه اجتماعى و سطح فرهنگى و عدم زمینه ابتلا به بیمارى‏هاى ارثى و ژنتیکى را فراموش نکنید تا ازدواج موجب سعادت شما و خوشبختى گردد نه... بنابراین از مطالعه صفات و تحقیق کافى در مورد وجود این صفات غفلت نورزید.

-  حساسیت زیاد و وسواس‏گونه در انتخاب همسر مضر است و از سوی دیگر بى‏دقتى و بدون توجه به ملاک‏هاى بیان ‏شده و بدون تحقیق تن دادن به هر ازدواجی خطرناک با این بیان مرز بین خوش بینی و بد بینی نیزمعین شد. بنابراین در یک حد متعادل و معمولى و با کمک گرفتن از والدین و افراد باتجربه در این زمینه اقدام نمایید.

- تا زمانى که فرد مناسب و خواستگار خوبى پیدا نشده است فکر خود را  به ذهنیات مختلف  و چه بسا نابجامشغول نکنید و به کار و شغل اصلى خود که همانا تحصیل و تحقیق است مشغول باشید و از اندیشیدن در این باره اجتناب کنید.

یک از راهکار های مهم داشتن اطلاعات است بنابراین مطالعه کنید:

 1- جوانان و انتخاب، همسرعلی اکبر مظاهری، انتشارات پارسایان.

2- روان شناسی ازدواج، عبدالمجید رشیدپور.

3- ازدواج مکتب انسان سازی، جلد اول، دکتر پاک نژاد.

 4-انخاب همسر، ابراهیم امینی.

 5- این گونه ازدواج کنیم، سید ابراهیم علوی.

 6-جوان و تشکیل خانواده، استادان طرح جامع آموزش خانواده انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.

 7- ازدواج در اسلام، سید مصطفی کاشفی.

8- آشنایی با تعلیم و تربیت اسلامی، مجید رشیدپور.

 9- مراحل ازدواج در اسلام، مجید رشیدپور.

 10- آنچه باید یک جوان بداند، پرویز سپهری.

11-مشاوره ازدواج شکوه، نوابی نژاد، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.