چرا برخى بر پوشش خانم‏ها با چادر مشکى اصرار دارند. رنگ مشکى چادر چه اثرى دارد که بر آن پافشارى مى‏شود. چرا در برابر پوشش‏هاى رنگى خانم‏ها مقاومت مى‏شود؟

براى پاسخ به پرسش شما لازم است به ثمرات حجاب با چادر مشکى اشاره شود. این ثمرات عبارتند از:

 1. پوشانندگى بیشتر

 عوامل مختلفى مانند نازک نبودن، گشاد بودن و نوع رنگ در تأمین پوشش بیشتر مؤثر هستند. در بین رنگ‏ها، رنگ‏هاى تیره و مشکى، در تأمین حجاب حداکثرى بانوان در بیرون منزل مؤثر هستند، چون موجب پوشانده شدن بیشتر و مانع از دیده شدن آنها هستند.

 چشم در تاریکى جایى را نمى‏بیند و پارچه یا پرده مشکى باعث پوشاندن بیشتر و بهتر است. به دلیل پوشانندگى بیشتر رنگ مشکى، قهوه‏اى و یا سرمه‏اى برمیگزینند و از رنگ‏هاى روشن و جذاب دورى مى‏کنند تا اندامشان از چشم نامحرمان پوشیده‏تر باشد.(2)

 علاوه بر این، رنگ مشکى پوشاننده رنگ‏هاى دیگر است و زیر آن هر لباس رنگى دیگرى را که باشد مى‏پوشاند. ضرب المثل معروف «بالاتر از سیاهى رنگى نیست» اشاره به همین واقعیت است که رنگ سیاه برترین رنگ‏ها است و تمام رنگ‏هاى دیگر در مقابل آن، رنگ مى‏بازند.

 قرآن مجید مى‏فرماید: (یُغشِى الَّیلَ النَّهارَ((3) پرده سیاه و تاریک شب، روز را مى‏پوشاند». در یکى از تفاسیر در ذیل آیه آمده است: ساکنان زمین پس از تحمل چند ساعت تاریکى و سرما طالب نور و گرما مى‏شوند، که روز با نور و گرماى خود آنها را زیر پوشش گرفته و در آنان تحرک مى‏آفریند. اما پس از تحمل چند ساعت گرما و رنج و کار و فعالیت روزانه، طالب سکون و آرامش شب مى‏شوند و شب، ساکنان زمین را در چادر سیاه و مشکى خود مى‏پوشاند.(4)

 خداوند مى‏فرماید: (وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ لِباساً((5) پرده سیاه و تاریک شب را به منزله لباس و پوشش قرار دادیم». در این آیه، تاریکى شب به پرده و پوشش گسترده تشبیه شده است که همه اجسام را مى‏پوشاند، همان گونه که جلباب و چادر مشکى تمام بدن و لباس بانوان را در برخورد با نامحرم مى‏پوشاند.

 نکته جالب توجه این که برخى علما جلباب را در چادر شب معنا کرده‏اند.(6) به نظر مى‏رسد به دلیل دو ویژگى: گستردگى در پوشش و رنگ مشکى (که در جلباب (چادر مشکى) و پرده تاریک شب موجود است) جلباب به چادر شب معنا شده است.

 در روانشناسى رنگ‏ها آمده است: سیاه به معناى «نه» است.(7)

 یک خانم پزشک روان‏شناس در تأیید نکته بالا گفته است: در روانشناسى رنگ‏ها چیز جالبى خواندم که وقتى انسان به یک چیز سفید نگاه مى‏کند احساس مى‏کند انگار به آن چیز نزدیک‏تر مى‏شود اما وقتى چیز مشکى مى‏بیند احساس مى‏کند از او دور مى‏شود. آن موقع من گفتم پس چه بهتر هر وقت یک مرد من را مى‏بیند فکر کند که من دارم از او دور مى‏شوم.(8)

 تجربه زندگى روزانه نیز مؤید این واقعیت است که رنگ سیاه، چشم را مى‏زند و رنگ سفید چشم را جلا مى‏دهد. با توجه به اینکه یکى از شرایط حجاب اسلامى این است که نگاه نامحرمان را به خود جلب نکند، اگر بانوان چادر مشکى بپوشند که توجه بینندگان نامحرم را جلب نمى‏کند، بهتر است یا رنگ سفید که چشم‏ها را جلا مى‏دهد و توجه را به آنها متمایل مى‏سازد؟

 رنگ مشکى اثر کاهش تحریک‏هاى روحى و روانى دارد، چون رنگ صامت و غیر محرک است و واکنش مهمى در بیننده ایجاد نمى‏کند، از این رو یکى از از بهترین ابزار کاهش واکنش‏هاى روانى است و نه تنها وسیله جلب توجه دیگران نمى‏شود؛ بلکه به عدم توجه‏کمک مى‏کند. به همین دلیل در هنگام برخورد با جنس مخالف و غیر محارم، استفاده از چادر مشکى، اثرات مطلوبى از نظر کاهش حالات و امیال جنسى دارد. خداوند در سوره نور ضمن آموزش حدود مراقبت‏هاى اولیه در شیوه رویارویى با غیر محارم در آخر آیه خطاب به زنان مى‏فرماید: (وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ(؛(9) نباید زنان پاى خود را چنان به زمین بکوبند که صداى زینت‏آلاتشان شنیده شود (و سبب تحریک نامحرم گردد)». بنابراین مى‏توان گفت: چون حجاب و لباس‏هاى رنگارنگ سبب جلب توجه نامحرم و تحریک جنسى مى‏گردد، مطلوب نیست اما چون حجاب و چادر مشکى باعث جلب توجه نمى‏گردد، رنگى مطلوب است.(10) معمولان بانوانى که اعتقاد راسخ به لزوم پوشیدگى بیشتر در برخورد با نامحرم دارند چادر مشکى را مى‏پسندند زیرا این رنگ، بدن را بیشتر و بهتر مى‏پوشاند.(11)

 2. نگاه شکنى

 در روان‏شناسى رنگ‏ها گفته مى‏شود رنگ سیاه نشانگر ترک علاقه یا انصراف نهایى است. از این رو، کسى که حجاب و چادر مشکى مى‏پوشد، پیوسته جلوه و نماى خود را نفى مى‏کند و خود را از نگاه‏ها دور مى‏دارد؛ یعنى فرد داراى حجاب و چادر مشکى، به نگاه‏هاى نامحرم مى‏گوید: هیچ جایگاهى براى نگاه در من وجود ندارد. کاملاً از شما روى گردانم و نگاه شما به من به جز زیان حاصلى ندارد.

 از سوى دیگر وقتى رنگ مشکى در کنار رنگ دیگرى قرار مى‏گیرد، تأثیر آن را تقویت مى‏کند و خصلت آن رنگ را مورد تأیید قرار مى‏دهد. اگر یک پنجره رنگین در کنار میز سیاهى قرار بگیرد، هر بیننده‏اى که به آن سو بنگرد نگاه او ناخودآگاه به طرف پنجره جلب خواهد شد و اصلاً به صفحه سیاه میز توجهى نخواهد کرد. رنگ سیاهِ میز خاصیت جلوه نمایى خود را نفى کرده، در عوض خاصیت رنگ پنجره را تقویت نموده، به همین علت وقتى خانمى چادر مشکى به سر مى‏کند و در خیابان راه مى‏رود، ناظرى که از دور به او و اشیاى رنگى اطراف مثل ماشین‏ها و مغازه‏ها نگاه مى‏کند، بى‏اختیار اشیاى رنگى نظر اور ا به خود جلب مى‏کند. بسیارى از اوقات بیننده به رنگ مشکى اصلاً توجهى نمى‏کند و رد مى‏شود.

 بنابراین بانوانى که مى‏خواهند به بهترین شیوه، عفت و پاکدامنى خود را حفظ کنند و از نگاه‏هاى آلوده در امان باشند، از حجاب و چادر مشکى استفاده مى‏کنند.(12)

 چادر مشکى بدن بانوان را در مواجهه با نامحرمان به طور یکنواخت و در عین حال به روش ساده و معمولى و به دور از تجمل مى‏پوشاند.(13)

 3. مهار کننده تحریک‏هاى غریزه جنسى

 خدا در هر یک از زن و مرد کشش و جاذبه‏اى به نام غریزه جنسى قرار داده است تا زن و مرد در کنار هم بتوانند کانون خانواده را گرم و پابرجا نگاه دارند و این نیرو و جاذبه درونى، مایه انس و الفت زن و مرد نسبت به یکدیگر گردد. از طرف دیگر براى این که فساد و تباهى در جامعه و خانواده ایجاد نگردد، خدا به هر یک از زن و مرد دستورها و احکام ویژه‏اى درباره حجاب و پوشش داده است تا خود را از نامحرم بپوشانند و نیروى جاذبه جنسى خود را براى خانواده خویش صرف نمایند.

 با توجه به خاصیت و فایده نگاه‏شکنى پوشش مشکى مى‏توان گفت که حجاب و چادر مشکى بانوان در برخورد با نامحرمان بهترین سدى است که دفع‏کننده جاذبه نیروى غریزى در زن و مرد نامحرم در جامعه است؛ زیرا از کشش‏هاى غریزى جلوگیرى مى‏کند و چون چادر مشکى، پوشش یک‏دست و معمولاً ساده است، از جلب توجه نامحرمان به سمت زنان جلوگیرى مى‏کند.

 در مقابل، تردیدى نیست که استفاده زنان از لباس‏هاى رنگارنگ، یکى از ساده‏ترین و قوى‏ترین ارتباطهاى غیرکلامى است، به گونه‏اى که باعث توجه جنس مخالف گشته، به طور غیرآگاهانه و غیرارادى ارتباط دو طرفه بین دو جنس برقرار مى‏کند، در نتیجه این ارتباط دو طرفه مقدار عظیمى از نیروى غریزه جنسى (که خداوند براى تشکیل و تحکیم خانواده قرار داده است) هدر مى‏رود.(14)

 4. آرامش‏بخشى

 رنگ سفید و یا به طور کلى نور و روشنایى در انسان، حیوانات و موجودات، آثار زیادى بر جاى مى‏گذارد؛ اما رنگ سیاه و تاریکى، نقطه مقابل آن است و آثار معکوسى در بر خواهد داشت؛ مانند تقابل و تناوب شب و روز که اثرات آنها از نظر تحرک و آرامش در انسان، ناهمگون و نقطه مقابل هم است.

 تناوب شب و روز این فایده را دارد که هر یک، آثار وجود دیگرى را در انسان و موجودات خنثى مى‏کند و در حفظ اعتدال به او کمک مى‏کند. این فرایند مخصوصاً در انسان (که در فعالیت عمومى خود حد و مرزى نمى‏شناسد و مانند حیوانات نمى‏تواند همگام و همقدم با مقتضیات طبیعت حرکت کند) برجسته و ملموس‏تر است چون با فرا رسیدن تاریکى شب و نبود نور، از فعالیت غیرطبیعى و اضافى روزانه او کاسته مى‏شود و مجال آرامش و آسایش جسمى و روحى به او مى‏دهد.(15)

 قرآن مجید این واقعیت را که تاریکى و سیاهى شب باعث آرامش و سکون اما در مقابل، روشنایى روز باعث تحرک و فعالیت است، بیان کرده است: (هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً(؛(16)

 خداوند کسى است که شب را براى شما آفرید تا در آن بیاسایید و روز را روشنى بخش قرار داد».

 در این آیه صنعت ادبى «احتباک» به کار رفته است. «احتباک» یعنى قرینه بندى به گونه‏اى که صدر و ذیل سخن، یکدیگر را کامل کنند. با توجه به قرینه‏بندى متقابل، مراد از آیه این مى‏شود: خداوند شب را تاریک آفرید تا آرامش بگیرید و روز را روشن آفرید تا براى معاش برخیزید.(17)

 چه عاملى باعث مى‏گردد بانوان مسلمان و مؤمن در بسیارى از کشورهاى اسلامى همچون ایران، عراق، عربستان، مصر و... به طور مستقل و جدا از هم و در عین آزادى عمل، حجاب و چادر مشکى را به عنوان پوشش مناسب در برابر مردان انتخاب کنند؟ آیا چنین انتخاب دسته‏جمعى جدا از هم، این مدعا را اثبات نمى‏کند که زن مسلمان به طور فطرى و با تجربه خود، به آثار و خواص پوشش مشکى مثل آرامش بخشىِ آن و اینکه باعث برگشت نگاه‏هاى نامحرم از آنان مى‏گردد، پى برده و تنها هنگام استفاده از این نوع حجاب، احساس آرامش خاطر مى‏کند؟ نیز اضطراب روحى و روانى او به طور محسوسى کاهش مى‏یابد؟ وحى قرآنى در طراحى تئورى جامع خود درباره حجاب اسلامى، از نکته فطرى و روان‏شناختى یاد شده، به شکل بسیار زیبایى بهره گرفته است، با این توضیح که: رعایت حجاب چشمى (چشم‏پاکى) به طور کامل براى بسیارى از مردان غالباً مشکل‏تر از حجاب بدنى زنان است؛ زیرا رعایت کامل «چشم‏پاکى» نیازمنده اراده بسیار قوى است که از ایمان مذهبى زنده و پویا برخاسته باشد تا به وسیله آن مردان بتوانند نگاه خود را از نامحرم بپوشانند. به نظر مى‏رسد به دلیل سخت بودن رعایت کامل «چشم‏پاکى» از یک سو خداوند به مردان دستور «غض بصر= چشم‏پوشى» مى‏دهد، یعنى مردان در هنگام برخورد با زنان باید چشم‏چرانى نکنند.(18)

 و از سوى دیگر به بانوان دستور مى‏دهد از حجاب مشکى استفاده کنند، چون استفاده بانوان از حجاب مشکى، در کاهش و انصراف نگاه مردان بسیار مؤثر است. بدین ترتیب ارتباط معنایى مناسبى بین آیه جلباب و آیه غض بصر ایجاد مى‏گردد، به گونه‏اى که گویا خداوند با دستور غضّ بصر به مردان و فرمان دادن به زنان براى استفاده از چادر مشکى عملاً زمینه تحقق حجاب اسلامى را تا سرحد اعلا فراهم کرده است.

 5. وقار و هیبت معنوى

 رنگ مشکى را تجار، پلیس‏ها و کشیشان روحانى بر تن مى‏کنند تا نشانگر قدرت و اقتدار آنها باشد. افرادى که مایلند ظاهرى سنت گرا و احترام برانگیز داشته باشند نیز از این رنگ در لباس‏هاى خود استفاده مى‏کنند.(19)

 در برخى کتاب‏هاى مربوط به روانشناسى رنگ‏ها آمده: رنگ سیاه در بعضى موارد دلیل بر وقار و سنگینى و شیک‏پوشى است.(20) رنگ مشکى نمایانگر قدرت و اقتدار است.(21) خصوصیت دیگر رنگ مشکى آن است که باعث هیبت و تشخص است و ابهت بیشترى دارد. به دلیل همین خصوصیت، غالباً حاکمان و بزرگان براى اظهار شکوه و جبروت خویش، از لباس‏هاى داراى رنگ مشکى استفاده مى‏کنند.

 به نظر مى‏رسد که انتخاب رنگ مشکى براى عمامه سادات و فرزندان پیامبر نیز به اعتبار ویژگى احتشام و هیبت معنوى است.(22)

 علاوه بر این، رنگ مشکى رنگ ابهت است که براى مضطرب نمودن دشمن از آن استفاده مى‏شود. ابومسلم خراسانى براى پیشبرد مقاصد نظامى خود، رنگ پرچم و لباس لشکریان را مشکى انتخاب کرد تا باعث رعب و وحشت لشکر رقیب گردد.(23)

 بنا به نوشته «مجمع الفرس»، چاووشانى که در قدیم پیشاپیش مرکب شاهان حرکت مى‏کردند و دورباش مى‏گفتند، سیاه مى‏پوشیدند تا مهیب نمایند و از همین روى به «چاووش»، سیاهپوش گفته مى‏شد.

 کتاب لغت و فرهنگ برهان قاطع در برابر واژه سیاهپوش آورده است: شبگرد و عسس و میربازار و میر شب را گویند و چاووش را نیز گفته‏اند و آن کسى باشد در پیشاپیش پادشاه و این جماعت در قدیم به جهت هیبت و صلابت و سیاست، سیاه مى‏پوشیدند.

 امروزه نیز لباس رسمى برخى شخصیت‏ها مثل قضات و وکیل‏ها خصوصاً در مراسم ویژه و رسمى غالباً مشکى و یا سرمه‏اى است. حتى ورزشکاران زمانى که در رژه رسمى شرکت مى‏کنند، غالباً کت و شلوار مشکى یا سرمه‏اى مى‏پوشند. با توجه به همین ویژگى، استفاده بانوان از حجاب و چادر مشکى باعث نوعى والایى و هیبت معنوى به آنان مى‏گردد، که سبب مى‏شود مردان نامحرم در برخورد با آنان حریم گیرند.

 به رغم وجود بهره‏ها و آثار متعدد ذکر شده براى حجاب مشکى متأسفانه برخى مطبوعات به طور غیر منطقى با تمسک به شبهاتى، در سال‏هاى اخیر در جهت سست کردن پایه‏هاى حجاب اسلامى در ذهن زنان و بانوان، در نتیجه گسترش بدحجابى و بى‏حجابى گام برداشته‏اند.(24)

2) على ابوالحسنى (منذر)، سیاهپوشى در سوگ ائمه نور«ع»، ص 31.

3) سوره اعراف، آیه 54، همچنین سوره رعد، آیه 3.

4) دکتر سیدمحمدباقر حجتى، عبدالکریم بى‏آزار شیرازى، تفسیر کاشف، ج 4؛ تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ اول، پاییز 1368.

5) سوره نبأ، آیه 10، همچنین «وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً» سوره فرقان، آیه 47. علامه طباطبایى(ره) در ذیل آیه 10 سوره نبأ گفته است: «لباساً اى ساتراً یستر الاشیاء بما فیه من الظلمة الساترة للمبصرات کما یستر اللباس البدنَ»، و در ذیل آیه 47 سوره فرقان مى‏گوید: «کون اللیل لباساً انّما هو ستره الانسان بغشیان الظلمة کما یستر اللباس لابسَه»، مرحوم طبرسى(ره) در ذیل آیه 10 سوره نبأ گفته است: «وَ جَعَلنا اللَّیْلَ لِباساً» اى غطاء و سترة یستر کلَّ شیؤ بظلمته و سواده».

6) میرمحمدهاشم مجتهد مرندى خویى در رساله «صواب الخطاب فى اتقان الحجاب» چاپ شده در رسایل حجابیه، گردآورى آقاى جعفریان، ص 185.

7) دکتر ماکس لوشر، روانشناسى رنگ‏ها، ص 97، ترجمه ویدا ابى زاده، انتشارات درسا، چاپ نوزدهم، 1383.

8) دکتر زینب جلالى، حجاب از دیدگاه روانشناسى، ص 11، قم، مدیریت تربیتى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).

9) سوره نور، آیه 31.

10) دکتر احمد صبور اردوبادى، آیین بهزیستى در اسلام، ج 2، خودآرایى (رنگ پوشاک)، ص 146، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ سوم، زمستان 1368.

11) محمدمصطفى مختار، حجاب در نگاهى نو، مجله پژوهش‏هاى قرآنى، شماره 25 و 26، ص 188.

12) حجت الله رحمانى، اعجاز رنگ سیاه (چرا چادر مشکى)، هفته نامه فیضیه، ص 3، دوشنبه 7، آذر 79.

13) سیدمجتبى هاشمى رکاوندى، مقدمه‏اى بر روانشناسى زن (با نگرش علمى و اسلامى)، ص 211 )با دخل و تصرف)، قم، انتشارات شفق، چاپ سوم، 1378.

14) على محمدى، فلسفه حجاب، ص 65.

15) آیین بهزیستى در اسلام، ج 2، ص 97.

16) سوره غافر، آیه 61.

17) مجله حوزه، ص 134-135، شماره 42، بهمن و اسفند 1369.

18) قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ...» (سوره نور، آیه 30)، براى آگاهى درباره معناى غض بصر ر.ک: استاد مطهرى، مسئله حجاب، ص 137-141.

19) موارد و دورتى‏سان، زندگى با رنگ، روانشناسى و درمان با رنگ‏ها، ص 137، ترجمه نغمه صفاریان پور، تهران، مؤسسه فرهنگى انتشارات حکایت، چاپ اول 1378.

20) مهندس ناصر فرزان، رنگ و طبیعت «دانش رنگ‏ها»، ص 42، تهران، چاپ اول تابستان 1383.

21) مقاله «از دنیاى رنگ‏ها تا دنیاى انسان‏ها»، مجله زن شرقى، شماره 22، ص 11، دى‏ماه 1383.

22) سیاهپوشى در سوگ ائمه نور، ص 37.

23) محمد امین حجتى، اثرات تربیتى رنگ، ص 19، قم، نشر جمال، چاپ اول، تابستان 1383.

24) براى آشنایى با عملکرد برخى مطبوعات در زمینه پخش شبهات به عنوان نمونه ر.ک:

 الف: مقاله «چادر مشکى» (کاوشى نو در آیه جلباب و نقد ادله مخالفان)، مجله اشراق اندیشه، شماره 9، اسفند 80.

 ب: مقاله «فقر روش و بینش در بعضى مقالات مربوط به حجاب»، کتاب آسیب‏شناسى مطبوعات، دفتر اول، مرکز مطالعات و پژوهش‏هاى فرهنگى حوزه علمیه، چاپ اول، بهار 1381.

 ج: مقاله «هم‏اندیشى منطقى با جوانان درباره لباس» روزنامه جمهورى اسلامى، 19 و 21 شهریور 80 و هفته نامه پرتو سخن، 23 16 و 30 آبان 1380.

 د: مقاله «آیا پوشش مشکى براى بانوان کراهت دارد؟»، هفته نامه پرتو سخن، 5 تیر 1381.

 ه: مقاله «چادر مشکى حجاب برتر»، مجله صبح اندیشه، مرکز پژوهش‏هاى اسلامى صدا و سیما، مرداد و شهریور 82.

 و: مقاله «دفاع غیرحقوقى از جرم مشهود بدحجابى»، روزنامه رسالت، 3 تیر 1383.

 ز: مقاله «دفاع غیرمنطقى برخى مطبوعات از مسئله بدحجابى»، روزنامه رسالت، 3 تیر 1383.

 پاسخ از ماهنامه پیام زن، شماره 178، ص 24-28، مقاله همگونى حجاب قرآنى و چادر مشکى، نوشته آقاى حسین مهدى زاده.