حاجتی دارم که بسیار مهم و ضروری است طوری که اگر اجابت نشود دچار مشکلات خیلی زیاد و خطرناکی می شوم. هر کاری کرده ام از روزه و نماز جعفرطیار(ع) گرفته تا صدقه های کلان و زیارت اهل بیت(ع) دیگر نمی دانم چکار کنم بسیار مستأصل و خسته شدم، لطفا راهنماییم فرمایید؟

این حاجت خطرناک چیست؟ آیا راهکارش منحصر به دعا است و تلاش دیگری در کنار دعا لازم نیست؟ دعا در هر حالی لازم است و اقتضای اجابت دارد, ولی راهکار رسیدن به خواسته ها و اهداف زندگی تنها دعا کردن نیست. هر هدف و مقصدی راهی دارد که باید طی شود. خداوند نیز جریان امور را از طریق اسباب آن قرار داده است. اگر شفاف تر درباره خواسته خود سخن می گفتید شاید بهتر می توانستیم راهنمایی کنیم. در هر صورت ما بندگان خداوند هستیم و او خود می داند روش بنده پروری چیست. باید خود را به خدا بسپاریم و به او توکل کنیم تا او با علم و قدرت خود ما را از خطرات زندگی برهاند و رستگار کند. مطالب زیر را به دقت مطالعه کنید. امید است راهگشای شما در موضوع اجابت دعا باشد.

حقیقت دعا توجه به بارگاه حضرت معبود است و برای مؤمنان نوعی معراج روحی و معنوی به حساب می‌آید. دعا فقط تلفّظ پاره ای کلمات و مراعات برخی آداب خاص نیست. حقیقت و روح دعا توجه قلبی انسان به خداوند عالم است و قوت این توجه به میزان معرفت و محبت انسان به خداوند بستگی دارد از این رو باید پیش از دعا و هنگام دعا به صفات خداوند توجه داشت حقیقت دعا چیزی جز عبادت نیست و حتی به دلیل توجه به خداوند در انجام این عبادت شاید بر بسیاری از عبادات دیگر ترجیح داشته باشد. (بر درگاه دوست،آیت الله مصباح یزدی)
بر »آستانِ جانان« دعا و مناجات، نوعى توسل عاشقانه به معشوق و پیوستن موجودى کوچک و ناتوان به وجودى بى نهایت بزرگ و توانا است. آدمى به هنگام دعا - که همچون گدایى بینوا، دست نیاز به درگاه کریم بى‏نیاز دراز مى‏کند - به حقیقت وجودى خویش نزدیک مى‏شود؛ انسانى که خود را تهى‏دست و بینوا، رانده و از همه جا مانده، حقیر و فقیر، خوار و زبون و بیچاره و بى‏پناه دید، اکنون حقیقت هستى او - که پرتوى از هستى مطلق خداوند است - هویدا مى‏گردد و با احساس بستگى و پیوند با حق و نیازمندى به او، حال و شورى وصف‏ناشدنى به انسان مى‏بخشد. بنده در حال دعا و مناجات، چنان غرق لذت مى‏شود که پستى و زبونى خویش را فراموش مى‏کند و از یاد دوست لبریز و سرشار مى‏گردد و مجموعه‏اى از امید و بشارت و نور و نیرو مى‏شود.

جملات شورانگیز دعا، چون آبشارسپیده در افق روح، فرو مى‏ریزد و روح انسان را روشن و مشتعل مى‏سازد، همان طور که سیل زرّین آفتاب، تیره‏گى‏ها را از میان برمى‏دارد و جهان را در نور فرو مى‏برد. در دعا و توسل، روح تسکین مى‏پذیرد و التهاب دل فرو مى‏نشیند و بى‏قرارى‏ها جاى خود را به آرامش و قرار مى‏دهد؛ همانند فرزند گمشده‏اى که به مادر برسد یا تشنه کامى که به چشمه‏اى زلال و گوارا دست یابد. همدم شدن با خداوند و راز و نیاز با دوست و در میان نهادن دردِ دل با او، غم‏ها را سبک مى‏کند و دل‏ها را روشنایى و فروغ مى‏بخشد. لذت دعا و مناجات با ذات بى زوال خداوند، چون چاشنى سحرانگیزى، همه تلخى‏ها را شیرین کرده، زندگى را باصفا و گوارا مى‏سازد.

جان ناشکیبا و بى‏طاقتى که دیگر توان تحمل بار رنج و درد را ندارد، در پرتو دعا و راز و نیاز و گریستن و خالى شدن از عقده‏ها، گنجایش دریا گونه مى‏یابد و هجوم طوفان و بلا و غم را نسیمى دل‏انگیز مى‏انگارد. دعا آبرو بخش انسان در پیشگاه ربوبى است و اگر دعاى ما نبود، در نزد خداوند قدر و اعتبارى نداشتیم: A}(قُلْ ما یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّى لَوْ لا دُعاؤُکُمْ){A؛V}فرقان (25)، آیه 77.{V «اگر دعاى شما نبود، خداوند به شما اعتنا و توجهى نداشت». دعا «بهترین و برترین عبادت»V}محمدى رى‏شهرى، میزان الحکمه، ج 3، ص 245، ح 5516.{V، «مغز عبادت»V}همان، ح 5519.{V، «کلید رستگارى»V}همان، ح 5521.{V، «گشاینده درِ رحمت»V}همان، ح 5522.{V و «سلاح مؤمن و ستون دین و نور آسمان‏ها و زمین»V}همان، ح 5523.{V است. دعا «محبوب‏ترین عمل در نزد خداوند»V}همان، ح 5525.{V، «نیمى از عبادت»V}همان، ح 5533.{V، «سلاح پیامبران»V}همان، ح 5540.{V و «سپر مؤمن»V}همان، ح 5544. {Vاست. دعا «دفع کننده امواج بلا»V}همان، ص، 249، ح 5554.{V، «سبب شفاى از هر بیمارى»V}همان، ص 248، ح 5552.{V و «دفع کننده قضا و قدر» است.V}همان، ح 5549.{V باید دانست که هدف نهایى از دعا، تنها برآمدن حاجت و رفع گرفتارى و سختى و شفاى بیماران نیست؛ بلکه براى اهل حال و معرفت - که شناختى درست از جهان و رویدادهاى آن دارند - انس با ذات پاک خداوندى است که کانون همه نیکى‏ها و زیبایى‏ها است. از استجابت دعا با ارزش‏تر، روح اجابت است و در نزد آنان، دعا در عین حال که وسیله است، هدف نیز مى‏باشد.
اجابت دعا:

مسأله اجابت دعا از مسائل قطعى در همه ادیان الهى است. قرآن مجید مى‏فرماید: «اذا سئلک عبادى عنى فانى قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان؛ هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند (بگو) من نزدیکم، و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى‏کنم» (بقره، آیه 186). به عبارت دیگر سنت الهى بر آن تعلق گرفته که برخى از امور را از طریق دعا و درخواست به انسان عنایت فرماید و این راه را براى همه بندگان حتى کسانى که احیانا گناهانى دارند باز گذاشته است.
«دعا» یکی از حقایق معنوی کاملا مؤثر است؛ منتهی این اعتقاد بدین معنا نیست که دعای مؤثر و مقبول نیاز به شرایط و پیش زمینه ندارد. به طور کلی هر عملی برای این که مؤثر واقع شود، نیازمند شرایط و آمادگی های لازم است. استحضار دارید که تمامی عبادات به خصوص دعا دارای چندین اثر عمومی و خصوصی است.
آثار عمومی دعا، معنویت، نورانیت، صفا و قربی است که در قلب و روح انسان ایجاد می شود و آثار خصوصی آن، تأثیرات معنوی و یا مادی خاص است که در روایات و سند دعاها ذکر شده است؛ مانند دعا برای رفع امراض، فقر، گرفتاری و مانند آن.
موفقیت در وصول به آثار و نتایج رفتار معنوی همچون دعا، نیازمند رعایت شرایط خاصی است و اجابت دعا امرى قانونمند و ملائم با دیگر سنت‏هاى جارى الهى در نظام تکوین و مشروط به شرایطى است؛ از جمله:
1) شرایط مناسب روحى دعا کننده از قبیل تضرع و تواضع در مقابل پروردگار.
2) مصلحت بودن تحقق خواسته شخص دعا کننده چرا که در بسیارى از موارد تحقق آن خواسته براى شخص سودمند نیست؛ مثلا رسیدن به مقام یا امکاناتى خاص چه بسا نه تنها به نفع او نباشد بلکه ممکن است به ضرر او باشد و مایه دورى او از ایمان و تقوا گردد.
3) فرا رسیدن زمان مناسب براى تحقق مطلوب، مثلا ممکن است فردى علاقه‏مند باشد که یک شخصیت علمى ممتاز باشد وتلاش علمى فراوانى کند ولى قطعا در اندک زمان تحقق آن ممکن نیست و سال‏ها باید بگذرد تا نتیجه تلاش‏هاى خود را به دست آورد.
4) اخلاص در نیت و انقطاع کامل به خداوند؛ چرا که عطایا به اندازه نیت و اخلاص در آن سرازیر مى‏شوند و در کلام حضرت امیر(علیه السلام) در نهج‏البلاغه آمده است: «ان العطیه على قدر النیة»
5) بر اساس توحید خواسته های انسان یا باید خدا باشد و یا خدایی, یعنی انسان یا خود خدا را می خواهد و می خواهد به معرفت خدا برسد و صفات خداوند را در خویش تقویت کند و از خدا می خواهد که در جهت خدایی شدن به او کمک کند و یا خواسته هایش خدایی است, یعنی چیزهایی می خواهد که گاه جنبه مادی دارد ولی خدایی است و برای کمک گرفتن از ابزار مادی در جهت کسب رضایت الهی و حرکت در مسیر خداوند است. اگر انسان از این مسیر خارج شود و آرزوهایی داشته باشد که نه خدا است و نه خدایی, نباید از خداوند انتظار داشته باشد که دعای او را اجابت کند. این می شود خواسته های نامشروع و حکمت خدا اقتضای اجابت چنین دعایی را ندارد.
6) از طرفى خداوند گاهى اجابت مطلوب انسان را به علت‏هایى که صلاح مى‏داند و بر ما پوشیده است به تأخیر مى‏اندازد یا آن را به گونه‏اى دیگر تبدیل مى‏کند؛ در واقع به شیوه ی بهتر اجابت می شود بدون اینکه ما بدانیم!
از دیگر شرایط دعا عبارت است از: شناخت خدای تعالی،عمل کردن به عهد و پیمان الهی، پاکی درآمد.
نکته بسیار زیبایی که در خصوص دعا وجود دارد، این است که دعا - در حقیقت و بدون توجه به کاربرد آن در رفع حوایج - ارتباط مستقیم و راز و نیازگونه با ذات هستی است و از این نظر اولا، قرین اجابت قطعی است؛ زیرا هنگامی که بنده ای خدا را می خواند، در همان لحظه لبیک اجابت حق تعالی را دریافت می کند.
ثانیا، هیچ گونه شرطی ندارد، حتی ایمان واقعی؛ بنابراین هر بنده در هر موقعیتی که به لحاظ ایمان به سر می برد اگر روی به خدای مهربان آورد و او را از صمیم دل بخواند و با او سخن بگوید، سخنش را خواهد شنید و در همان لحظه لبیک اجابت خواهد گفت.
قرآن کریم در این زمینه می فرماید: هنگامی که بندگان من از من درخواستی نمایند، پس من بدانها نزدیکم و پاسخ درخواست آنها را می دهم آنگاه که از من بخواهند (بقره، 186 ( و در آیه دیگری آمده است که: مرا بخوانید اجابت می کنم. این چهره از دعا، زیباترین رابطه ای است که انسان با تمام هستی برقرار می نماید و از نتایج آن که آرامش درون، نورانیت، صفای دل و اجابت حق تعالی است، فورا و بدون هیچگونه تأخیر و تردیدی سود می برد؛ گرچه تأثیر آن در رفع حوایج و آثار خاصی که برای آنها ذکر شده است، از روی حکمت و مصلحت مدتی به تأخیر افتد! (دقت کنید)
بنابراین نکته ی قابل توجه این است که به دعا تنها به چشم وسیله ای برای برآورده شدن حاجات خود، نگاه نکنیم. بلکه دعا آثار مثبت و گران‏قدر بسیارى براى انسان به ارمغان مى‏آورد از جمله:
الف) دعا داراى آثار تربیتى و سازنده فراوانى است. دعاها مشتمل بر مجموعه عظیمى از معارف بلند الهى و عمیق‏ترین آموزه‏هاى توحیدى عرفانى و فلسفى است.
ب ) دعا موجب تلطیف روح در سایه ارتباط با معبود و در پى‏آورنده پاکى و طهارت نفس است.
ج ) دعا آرام بخش دل و تسکین دهنده آلام روحى و روانى است.
د ) دعا آرمان پرور و هدف ساز و جهت بخش است.
ه ) دعا امید بخش انسان است. زیرا در پرتو آن انسان خود را با بزرگ‏ترین منبع فیض هستى در ارتباط تنگاتنگ و صمیمانه مى‏بیند و از تنهایى و بى کسى نجات مى‏یابد.
و ) دعا استمداد از نیروها و عوامل ماوراى مادى در حل مشکلات و از طرف دیگر کسب موفقیت هر چه بیشتر در امور است.
آداب دعا کردن:
1- بسم الله گفتن
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: دعایی که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز گردد رد نمی شود. (میزان الحکمة, ح 5620(
2- تمجید خداوند
امام صادق (علیه السلام): در کتاب امیر المومنین (علیه السلام) آمده است که پیش از درخواست چیزی از خدا, باید او را ستود. پس هرگاه خدای عز و جل را خواندی (ابتدا) او را تمجید کن. (راوی می گوید:) عرض کردم: چگونه تمجیدش کنم؟ حضرت فرمود: می گویی: یا من هو اقرب من حبل الورید, یا من یحول بین المرء و قلبه, یا من هو بالمنظر الاعلی, یا من لیس کمثله شیء (ای کسی که از رگ گردن به من نزدیکتر است, ای کسی که میان انسان و دلش حائل می شود, ای کسی که در بالاترین چشم انداز است, ای کسی که مانند ندارد). (همان, ح562)
3- صلوات فرستادن بر پیامبر و خاندانش (صلوات الله علیهم اجمعین(
امام علی (علیه السلام): هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری ابتدا بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) درود فرست, سپس حاجت خود را بخواه؛ زیرا خدا بزرگوارتر از آنست که از دو حاجت درخواست شده, یکی را برآورد و دیگری را باز دارد. (نهج البلاغه, حکمت 361(
4- نام بردن حاجت در دعا
امام صادق (علیه السلام): راستی خدای تبارک و تعالی می داند که بنده هر گاه به درگاهش دعا کند چه می خواهد ولی او دوست دارد که حوائج به درگاه او شرح داده شود؛ پس چون به درگاه او دعا کردی حاجتت را نام ببر. (اصول کافی, ج6, ص 43(
5- اصرار در دعا
امام صادق (علیه السلام): خداوند بد دارد که بنده ها بر یکدیگر در انجام حاجت اصرار ورزند و اصرار را نسبت به خودش دوست دارد؛ خداوند عز و جل دوست می دارد که از او درخواست و آنچه نزد اوست خواهش شود. (همان, ص 41(
لازم به ذکر است که بهتر است در عین اصرار بر دعا, صلاح کار خود را به خداوند واگذار کرد؛ یعنی از طرفی در دعا اصرار کنیم چون خود خدا دستور داده است و از طرف دیگر برآورده شدن یا نشدن آن را به خداوند واگذار کنیم چون او صلاح بندگان را از هر کسی بهتر می داند و ما به صلاح کار خود آگاه نیستیم.
6- اعتراف به گناه
امام صادق (علیه السلام): (در دعا) ابتدا باید خدا را ستود, سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت را خواست. (میزان الحکمة, ح 5630(
7- یقین و اعتماد به دعا
امام صادق (علیه السلام): دعا پایگاه اجابت است چنانچه ابر پایگاه باران است. (اصول کافی,ج6, ص2)
8- خواندن خداوند با دلی پاک
امام صادق (علیه السلام): راستی خدای عز و جل اجابت نکند دعا را از روی دل سخت و قساوت.
دوست عزیز
ما همواره خیال مى‏کنیم که اگر دقیقا همان چیزی را که ما طلب مى‏کنیم، در همان زمان و با همان شرایطى که مى‏خواهیم عمل شود، دعایمان اجابت گردیده است؛ در حالى که چه بسا همین پاسخ نیافتن ما اجابت از سوى خدا باشد. یعنى خداوند منان با طول دادن اجابت ما را بیشتر به حالت انابه و تضرع در درگاهش نگاه مى‏دارد و این لطف بزرگى است که به این وسیله ارتباط عبد با معبود حفظ مى‏گردد و در پى آن الطاف بى‏شمار دیگرى نصیبش مى‏شود. مولوى مى‏گوید:
آن یکى الله مى‏گفتى شبى‏ تا که شیرین مى‏شد از ذکرش لبى
گفت شیطان: آخر اى بسیار گو این همه «الله» را «لبیک» کو؟
مى نیاید یک جواب از پیش تخت چند «الله» مى زنى با روى سخت
او شکسته دل شد و بنهاد سر دید در خواب او خضر اندر خضر
گفت: «هین»از ذکر چون وامانده‏اى‏ چون پشیمانى از آن کش خوانده‏اى؟
گفت: لبیکم نمى‏آید جواب‏ زآن همى ترسم که باشم رد باب‏
گفت: آن «الله» تو «لبیک» ماست‏ و آن نیاز و سوز و دردت پیک ماست‏
ترس و عشق تو کمند لطف ماست‏ زیر هر یا رب تو لبیک‏هاست‏
ما باید به هنگام دعا یقین داشته باشیم که حق‏تعالى قادر است- اگر این دعا و خواسته به مصلحت ما باشد و منافات با حکمت الهى و نظام آفرینش و ربوبیت نداشته باشد- حاجت ما را برآورده ‏نماید و اگر مصلحت نباشد به بهترین شکلى آنچه که خیر و صلاح ما را در آن مى‏بیند عنایت ‏فرماید و تشخیص اینکه دعای ما به چه علتی در حال حاضر اجابت نشده است، به عهده ی ما نیست. بلکه آن چیزى که بر عهده ما و کار و وظیفه ما است دعا نمودن و میل و نیت و قصد و یقین به اجابت آن است؛ مصلحت‏سنجى و محاسبه خیر و شر آن بر عهده رب‏العالمین است و همانطور که اشاره شد دعا خود عبادت مستقلى است و تنها براى خواستن و برآوردن حوائج نیست. دعا گفت‏وگو با خدا و خواندن حق‏تعالى است که ممکن است در ضمن آن سؤال و تقاضا و درخواست نیز باشد و یا نباشد. دعا از مهمترین اعمال توحیدی است که باعث وحدت و نزدیکی انسان به خداوند می شود و هدف آفرینش او از این طریق تحقق می یابد.
موفق باشید.
براى آگاهى بیشتر ر.ک:
1- تفسیر المیزان و نمونه ذیل آیه 186 سوره بقره 2- دعا، آیت الله مشکینى 3- اصول کافى، ج 4، کتاب الدعا