چرا گاهی احساس ناامیدی می کنم, چگونه می شود انسان همیشه امیدوار و پرانرژی باشد؟

مکاتبه شما با این مرکز بازگو کننده گرایش های فکری و عقیدتی پاک و تحسین برانگیز و گویای حُسن اعتماد به این مرکز است.از این که صادقانه، خالصانه و با صراحت کافى مسئله خود را با کارشناسان این دفتر در میان گذاشتید، تشکر و قدردانى مى‏کنیم.
یکی از ساز وکارهای حیات و زندگی, امیدواری است. از نظر جهان بینی توحیدی, امید تحفه الهی است که چرخ زندگی را به گردش وامی دارد و موتور تلاش و انگیزه را پر شتاب می کند. اگر روزی امید از انسان گرفته شود, دوران خمودگی و ایستایی او فرا می رسد.
در حدیثى از حضرت مسیح مى‏خوانیم: در جایى نشسته بود و پیر مردى را مشاهده کرد که با کمک بیل و کلنگ به شکافتن زمین مشغول است. حضرت مسیح(ع) به پیشگاه خدا عرضه داشت:خدایا! امید و آرزو را از او بگیر. ناگهان پیرمرد بیل را به کنارى انداخت و روى زمین دراز کشید و خوابید.کمى بعد حضرت مسیح(ع) عرضه داشت:بار الها! امید و آرزو را به او برگردان! مشاهده کرد پیرمرد برخاست و دوباره مشغول فعالیت و کار شد. حضرت مسیح(ع) از او سؤال کرد: من دو حال مختلف از تو دیدم. یک بار بیل را به کنار افکندى و روى زمین خوابیدى، اما در مرحله دوم برخاستى و مشغول به کار شدى!پیرمرد در جواب گفت: در مرتبه اوّل فکر کردم پیر و ناتوان شده‏ام، چرا این همه به خود زحمت دهم و تلاش کنم؟ بیل را به کنار انداختم و بر زمین خوابیدم، ولى چیزى نگذشت که این فکر به خاطرم خطور کرد از کجا معلوم که سال‏هاى زیادى زنده نمانم؟ انسان تا زنده است، باید براى خود و خانواده‏اش تلاش کند، از این رو برخاستم و بیل را گرفتن و مشغول کار شدم.»( بحارالانوار، ج 14، ص 329.)
پیامبر اکرم(ص) مى‏فرماید: «امید و آرزو، براى امت من رحمت است. اگر امید نبود، هیچ مادرى فرزندش را شیر نمى‏داد و هیچ باغبانى نهالى نمى‏کاشت».(همان، ج 74، ص 173)
مولوی می گوید:
گر نبودی میـل و امیـد ثمـر
کی نشاندی باغبان بیخ شجر
امیدوار بودن, هنری است که باید همگان به خصوص نسل پویای جوان آن را فرا گیرند. از این رو در این اینجا به بررسی حقیقت امیدواری،آثار امیدوارانه زیستن،آفات امید و راه های نیل به آن می پردازیم.
حقیقت امیدواری
امیدواری, حالتی نفسانی است که در آن, انسان به اموری که انتظارش را دارد دل بستگی پیدا کرده است. امید, در انتظار چیزی بودن است در حالی که بیشتر وسایل و اسباب آن فراهم شده است. معمولاً امید و آرزو, در فرهنگ فارسی, در کنار یکدیگر به کار می روند, اما در زبان عربی به صورت جداگانه با عنوان های (رجا) و (اَمَل) استعمال می شوند. با یک تحلیل می توان گفت: در هر امیدواری, آرزو هست, ولی هر آرزویی, امیدواری نیست.( محجةالبیضاء, ج?, ص???)
شاید بتوان امید در زندگی را به سکان کشتی تشبیه کرد, همان طوری که کشتی بدون سکان دار در دریای خروشان و پر تلاطم, سرگردان خواهد بود, انسان ناامید نیز در این دنیای پر هیاهو حیران خواهد ماند. بعضی افراد به دلیل شکست های گذشته, امیدشان را از دست داده اند به طوری که زندگی منهای امید را قابل تحمل ندانسته و در نهایت, بدترین گزینه یعنی مرگ را مشکل گشای خود یافته اند. آن عده هم که زنده اند, در واقع مرده متحرکی بیش نیستند.
آثار امیدواری و مطلوب اندیشی
الف. رهایی از به بن بست رسیدن:
انسان امیدوار هرگز خود را در بن بست نمی‏یابد و همواره در عمق تاریکی‏های مشکلات زندگی و مصایب و ناملایمات روزانه، به سوی روشنایی پیش روی خود حرکت می‏کند. شاید یکی از اسرار اینکه در اسلام و دیگر ادیان الهی، خودکشی ممنوع اعلام شده همین باشد که با امیدواری به خدا منافات دارد. خودکشی نشانه رسیدن به نهایت یأس و نومیدی است، حاکی از اعتقاد به بسته شدن همه درها و تسلیم شدن در برابر مشکلات زندگی است. اسلام به انسان اجازه نداده است که درباره هستی خود و دیگران و امور چنین بیندیشد، بلکه به انسان‏ها می‏آموزد که خدا انسان را به حال خود وانگذارده، دایم با اوست.
قرآن درباره نهی از ناامیدی می‏فرماید: (قُل یَا عِبادِی الَّذینَ اَسرفُوا عَلی اَنفُسهِم لاَ تَقنطُوا مِن رَحمةِاللّه) (زمر:53) بگو: ای بندگان من، که برخود اسراف و ستم کرده‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید.
در آیه دیگر، یأس از رحمت خداوند را به شدت مورد نکوهش قرار داده، این کار را مساوی کفر و گم‏راهی معرفی می‏کند: (مَن یَقنُط مِن رحمةِ ربِّه اِلّا الضّالَّون) (حجر: 56) جز گم‏راهان، چه کسی از رحمت پروردگارش مأیوس می‏شود؟!یا در جایی می‏فرماید: (وَ لا یَیأسُ مِن رَوحِ‏اللّهِ الاَّ القُومُ الکافِروُنَ) (یوسف: 87) از رحمت خدا مأیوس نشود؛ جز گروه کافران.
ب. افزایش انرژی روانی:
این واقعیت تجربه شده است که در یک مسابقه دو یا اسب‏سواری یا دو میدانی، وقتی علایم خط پایان آشکار می‏شوند، انرژی روانی شرکت کنندگان در مسابقه، به طور قابل ملاحظه‏ای افزایش می‏یابد. کسی که تا پیش از این، انرژی خود را تمام شده احساس می‏کرد، با پی بردن به اینکه به خط پایان نزدیک شده است، جانی دوباره می‏گیرد و گام‏های آخر را با سرعت و توان بیشتری می‏پیماید.
ممکن است بتوان قضیه را این‏گونه تحلیل کرد که با نزدیکی به خط پایان، امید بیشتر می‏شود؛ امید به برنده شدن و به پایان رساندن مسابقه، امید به نمایش گذاشتن توانایی‏های خود. امید این اثر را دارد که انرژی روانی انسان را افزایش می‏دهد و موجب می‏شود که انسان بر تلاش خود برای رسیدن به مقصود بیفزاید. (معرفت شماره 87 ص 63)
جدیدا” روانشناسان در یک آزمایش حیرت انگیز به نقش” امید” در افزایش توانایی موجودات در مقابله با مشکلات و پایداری آنان در برابر فروپاشی روانی ناشی از فشارهای شدید روانی پی بردند. در این آزمایش از تعدادی موش آزمایشگاهی استفاده شد . موشها را به دو دسته مساوی تقسیم کردند . ابتدا دسته اول را درون ظرف آبی رها کردند بطوریکه مجبور باشند برای جلوگیری از غرق شدن خود دائما” دست و پا بزنند تا زمانی که بعلت خستگی دست از تلاش برداشته و غرق شوند. اولین موش 17 دقیقه پس از به آب افتادن توانایی دست و پا زدن خود را از دست داده و غرق شد . سایر موشها نیز یکی پس از دیگری چند دقیقه بعد به همین ترتیب به قعر آب فرو رفتند. سپس این آزمایش را با دسته دوم تکرار کردند با این تفاوت که قبل از زمان غرق شدن اولین موش در آزمایش قبلی یعنی 17 دقیقه ، آب ظرف را تخلیه کرده و و موشها از غرق شدن نجات یافتند و آنها را به محل خود برگرداندند. مدتی بعد این آزمایش را با دسته اخیر تکرار کردند . این مدت بگونه ای تنظیم شده بود که موشها ضمن رفع خستگی آزمایش قبل ، خاطره تجربه گذشته را فراموش نکرده باشند. پس از به آب انداختن آنها زمان را اندازه گرفتند . نتیجه غیر منتظره بود . اولین موش پس از 26 ساعت ( نه دقیقه ) دست از تلاش برداشت! به عبارت دیگر توانایی مقابله آنان بعلت تجربه امید بخش قبلی بنحو چشمگیری (از نظر زمانی حدود 100 برابر) افزایش یافته بود.
ج. کاهش ترس و اضطراب:
هر کس امید به بهبودی امور و اصلاح کارها را از دست بدهد، نسبت به آینده و سرانجام کار دچار ترس و اضطراب می‏شود. چیزی که می‏تواند از ترس او کم کند و به اضطرابش خاتمه دهد امیدواری است. برای فرد مذهبی باورمند به شناخت‏ها و ارزش‏های اسلامی، که می‏داند سر رشته همه امور در دست خداست و او قادر بر هر کاری است و می‏تواند بدی‏ها را به نیکی بدل نماید و انسان را از خواری گناه با «توبه» به اوج عزّت و سربلندی بندگی برساند، خداوندی که می‏تواند کائنات را با سرانگشت حکمت و تدبیر بچرخاند و اداره کند، برای چنین انسانی، کم‏ترین دلیلی برای ناامیدی وجود ندارد. ( معرفت شماره 87 ص 63 )
حضرت علی(علیه‌السلام) در حدیثی در این‏باره می‏فرماید: «آگاه باش! هر بلایی انتظار آن است که روزی برطرف شود؛ زیرا این یادآوری و ایجاد امید، به فرج و گشایش امور نزدیک‏تر است و نسبت به از میان رفتن اندوه و اضطراب و رسیدن به مقصود، شایسته‏تر».
آفات امید و آرزو
امید و آرزو آسیب ها و آفاتی دارد که مهم ترین آن, عدم آگاهی و اطلاع از واقعیات, غفلت از وظیفه اصلی, بلندپروازی, فاصله گرفتن از مبانی دینی و عوامل اجتماعی فرهنگی حاکم بر جامعه است.
در این جا به مهم ترین موارد آرزوهای آفت زده اشاره می کنیم:
?) آرزوی واهی
امیدواریم در حالی که امیدهای خیالی داریم. گاهی امیدها, کاذب و واهی و غیر واقعی است و بیشتر به توهم شباهت دارد که شاعر می گوید:
امیـد نیسـت کـه عمر گذشتـه باز آیـد در این امید به سر شد, دریغ عمر عزیز
امام علی(ع) آرزوهای کاذب را به سراب و آب نمایی تشبیه کرده که تشنه کامان را به دنبال خود می کشاند, ولی هر لحظه آنها را تشنه تر می کند.? بر این اساس, در آموزه های دینی, از آرزوهای دراز, به دلیل آثار و پیامدهای شوم آن, به آرزوهای غیر منطقی تعبیر و نکوهش شده است. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: از آرزوهای دراز بپرهیزید که زیبایی نعمت های الهی را از نظر شما می برد و آنها را نزد شما کوچک می کند و به کمی شکر فرا می خواند(غررالحکم و دررالکلم, ج?, ص???.)
?) آرزوی تعدیل نشده
یکی از آفات امید و آرزو, خروج از مدار اعتدال است. اگر امید و آرزو از حد اعتدال خارج شود و رنگ افراطی به خود بگیرد, مفاسد جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت. امام علی(ع) می فرماید: از تکیه کردن بر آرزوها بپرهیزید که همانا سرمایه احمقان و مانع خیر آخرت و دنیا است.( نهج البلاغه فیض الاسلام, نامه??.)
اگر در بعضی آیات و روایات, آرزو مذمت شده, همین آرزوهای دور و دراز است که پشتوانه عقلانی ندارد. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: (شرف الغنی ترک المُنی; برترین بی نیازی, ترک آرزوهاست).( همان, قصار??.)در روایتی دیگر آثار زیان بار آرزوهای واهی را این گونه ترسیم فرموده اند: آرزوهای دراز, عقل انسان را می برد, وعده آخرت را دروغ می شمرد, انسان را به غفلت وامی دارد و سرانجام آن, حسرت و ندامت است. ( میزان الحکمه, ج?, ص??? )
آرزو بد نیست طغیانش بد است
هست دریا خوب و طوفانش بد است
گرچه هر میلی همایون مرکبی است
خارج از اندازه جولانش بد است

راهکارهای ایجاد امیدواری
امیدواری مانند صفات پسندیده دیگر, اکتسابی است; یعنی باید با تلاش و تمرین آن را به دست آورد. راه هایی که جوانه امید را در دل آدمی می کارد عبارت اند از:
?) تفکر مثبت
قدرت اندیشه و تفکر, بر هیچ کس پوشیده نیست. اندیشه نه تنها بر جسم انسان, بلکه بر آینده او نیز تأثیر می گذارد. تفکر مثبت, تولید انرژی, توانایی و دل گرمی می کند و در عوض, تفکر منفی موجب اضطراب و تشویش افراد می شود. اگر بخواهیم امیدوار زندگی کنیم باید همواره نیمه پر لیوان را بنگریم نه نیمه خالی آن را و به آنچه می توانیم کسب کنیم بیندیشیم. برای این منظور راه کارهایی وجود دارد:
? ـ ?) همراهی با زیبایی های زندگی: زندگی بستری از تیغ و خار و یا باغی از گل سرخ است, اما این که ما زندگی را از چه زاویه ای ببینیم مهم است. (آیا هرگز متوجه شده اید وقتی به شما شاخه گل سرخی هدیه می کنند که ساقه اش خارهایی به خود چسبیده دارد, اگر خارها را از آن جدا کنند, زودتر پژمرده می شود؟ آیا هیچ گاه به فردی که شاخه گلی به شما اهدا کرده می گویید که چرا گلی را با خار به شما می دهد؟ شما از کنار خارها می گذرید و از اهداکننده گل تشکر می کنید. به راستی آنچه در زندگی به هریک از ما داده شده کمتر از گل سرخی است که دوستی به ما اهدا می کند و ما به خار آن توجهی نداریم؟ پس از کنار خارهای زندگی, بزرگوارانه بگذریم و نگاه امیدوار خود را متوجه گل ها کنیم.( مجله حدیث زندگی, ش?, ص??.)
?ـ?) اندیشه در داشته ها: بزرگ نمایی سختی ها و نظر افکندن در کاستی ها و کمبودها که یک روی سکه زندگی است, باعث شده است که از روی دیگر سکه که خوشی ها و زیبایی ها و داشته هاست, غفلت شود. این نگرش منفی, افرادی را در کام یأس و افسردگی فرو برده است. امام هادی(ع) ابوهاشم جعفری را که در تنگنای شدیدی قرار داشت, با ذکر نعمت های الهی امیدوار ساخت و پیش از آن که او چیزی بگوید, حضرت فرمود: کدام یک از نعمت های خدا را می خواهی شکرگزاری کنی؟ وی که شگفت زده شده بود, خود را جمع کرد و ندانست چه بگوید. امام(ع) یکی پس از دیگری نعمت های وی را بازگو کرد و فرمود: خداوند به تو ایمان داده و با این نعمت, بدنت را بر آتش حرام کرده و به تو تندرستی عطا فرموده و با این وسیله تو را بر انجام فرامین الهی یاری رسانده و به تو قناعت ارزانی داشته, پس تو را از بذل و بخشش بیهوده حفظ کرده است.( بحارالانوار, ج??, ص???.) حضرت با بیان نعمت ها, او را به آنچه در حال حاضر داشت آشنا کرد و به او فهماند آنچه دارد بیش از آن است که ندارد, زیرا همواره در کنار هر نقمتی, نعمتی است. امام حسن عسکری(ع) می فرماید: هیچ بلایی نیست مگر آن که خداوند در نهادش خیری نهفته که آن را فرا می گیرد.( همان, ج??, ص???.)
?) محکم کردن پایه های اعتقادی و اخلاقی
یأس و امید تا حد زیادی مربوط به جهان بینی و نگرش انسان به نظام آفرینش است. کسی که به ماورای طبیعت اعتقاد دارد و نظام خلقت را محدود به دنیا نمی پندارد, در تاریک ترین لحظات زندگی نیز احساس تنهایی نمی کند, زیرا همیشه خدا را در کنار خود می یابد. انسان مؤمن با داشتن این تکیه گاه مطمئن, با خود می گوید: هرگز به خود رها نشده ام و زحماتم بی نتیجه نخواهد ماند.
اما با تفکر و جهان بینی مادی و نگاه بدبینانه به طبیعت, اصل و ریشه امید به شدت آسیب می بیند. استاد مطهری می گوید: (اثر فلاسفه مادی که همیشه نظر بدبینانه به طبیعت داشته و دارند, با توجه به این که به اصل آفرینش معتقد نیستند و انسان را معلول تصادفات می دانند, چنین می گویند که این موجود اصولاً شرّ جزء ذاتش است و از اولی که پا روی زمین گذارده شرارت کرده است و هم اکنون نیز موجودی شرور است, در آینده نیز چنین خواهد بود. امیدی به این موجود از نظر سعادت نیست. اینان هرگونه طرح اصلاحی را برای جامعه بشریت رد می کنند و هیچ گونه امیدی نسبت به اصلاح او ندارند… وقتی از آنان سؤال شود که پس به چه امیدی باید زنده بود؟ می گویند: اصلاً نباید زنده بود. اگر بشری به کمال نهایی و مرحله عالی خود برسد, بایستی خودکشی کند و این است اوج ترقی یک انسان که به این مرحله برسد و درک کند که چیزی جز شرارت نیست.)( آشنایی با قرآن, ج?و?, ص???ـ???.)
استاد مطهری(ره) ایمان را منبع امید و رجا می داند و می گوید: (آدم با ایمان هیچ وقت خودش را تک و بی مددکار و بی غمخوار نمی بیند, همیشه در نماز می گوید: خدایا! تو را می پرستیم و از تو مدد می خواهیم… دین و ایمان در عین این که در نواحی زیادی به امید و رجا قوت و وسعت می دهد, از طرفی هم جلو یک سلسله آرزوها را می گیرد و نمی گذارد آنها رشد کنند. آدمی در ناحیه آرزو, هیچ گونه محدودیتی ندارد. گاهی آرزوی امر محال می کند; مثلاً حادثه ای در گذشته واقع شده و با یک کیفیت مخصوص واقع شده و آدمی آرزو می کند که ای کاش واقع نشده بود و یا آن که آرزو می کند که ای کاش آن حادثه به فلان کیفیت واقع شده بود. آرزو می کند که ایام جوانی برگردد; آرزو می کند که برادر و فامیل فلان شخص باشد; هیچ کدام از این ها واقع شدنی نیست. چیزی که در گذشته واقع شده ممکن نیست نابود شود و چیزی دیگر جای آن را بگیرد. در عین حال جلو آرزو را نمی شود گرفت… آرزوهای بی نظم و قاعده همان ها است که در زبان دین, آمال شیطانی نامیده شده, همان ها است که آدمی را می فریبد و وقت و عمر او را تباه می سازد.( حکمت ها و اندرزها, ص???ـ ???.)
یکی از آثار ایمان به خدا, شرح صدر, بلندی افق فکر, دریا دلی و ژرف اندیشی است. مردان حق و پیروان راستین مکتب انبیا, در سایه ارتباط با خدا, پر ظرفیت و پر مایه اند. برخلاف انسان های تربیت نایافته ای که قلبشان به نور معرفت الهی و ایمان به پروردگار و روز قیامت روشن نشده و در محدوده عالم ماده گرفتارند. قرآن مجید حال این افراد ضعیف و کوتاه فکر و کم ظرفیت را چنین ترسیم کرده است: (لایسأم الانسان من دعاء الخیر وَ إن مَسَّه الشر فیؤُس قَنوط; انسان هرگز از تقاضای نیکی خسته نمی شود و هرگاه شر و بدی به او رسد, مأیوس و ناامید می گردد(فصلت(??) آیه??.)
3- الگو گیری از پیامبران ، اولیا و بزرگان: در سوره مبارکه احزاب آیه ?? آمده است: « در پیامبر خدا ، برای شما ، چه در صبر و مقامت با دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال نیکویی او سر مشق و الگوی نیکویی است»برای ایجاد و تقویت امید و امیدواری در افراد می توان به زندگی و راه و روش رفتاری بزرگان دین ،ائمه(ع) و شخصیتهای کاملی که منبع امید و انرژی و حیات بوده اند توجه نمود، بزرگانی مانند پیامبر بزرگ اسلام که با همه سختی ها و مشکلاتی که برای ایشان در راه ترویج و نشر اسلام به وجود آمد، اما از مسیر حق و امیدواری خارج نگردیدند .
4- شناخت ویژگی های خود : با شناخت صحیح از نقاط ضعف و قدرت خویش و دنیای پیرامونی خود ، می توان با سختی های زندگی بهتر کنار آمد.
5- بالا بردن صفت سازگاری با محیط: از مشخصه های شخصیتی و رفتاری افراد سالم و امیدوار ، برخوردار بودن از مهارت های مقابله ای و مقابله صحیح با مشکلات می باشد. امروزه در سطح دنیا افرادی از توانمندی و قابلیت لازم برای زندگی اجتماعی و فردی در جامعه برخوردار می باشند که در کنار هوش و قابلیت ذهنی و انتزاعی از قابلیت دیگری به نام هوش هیجانی و اجتماعی برخوردار باشند. لذا تقویت هوش هیجانی در افراد باعث سازگاری بهتر با جامعه و اجتماع خواهد گردید و فرد در این وضعیت از آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود.
6- تنظیم سطح توقع با میزان تلاش :انتظاراتمان از خود و اطرافیان باید واقعی ، قابل دسترس و متناسب با تلاش و فعالیتمان باشد تا دچار ناکامی و به تبع آن نا امیدی نگردیم.
7- وارد کردن عشق و علاقه و عواطف در زندگی ( پیدا کردن معنی در زندگی):از عمده علت هایی که افراد را به بی تفاوتی ، بی هویتی و ناامیدی سوق می دهد ، نداشتن یک معنای درست از هدف و فلسفه زندگی می باشد، لذا برای جلوگیری از این آفت در عملکرد طبیعی خود ، باید به تقویت رابطه سالم و منطقی و همچنین توجه به یک فلسفه حیات بخش بر اساس شرع و عقل از زندگی تأکید نمائیم.
8 - اهداف خود را در زندگى مشخص کرده، بر اساس آن، برنامه‏ریزى کنید
9- اگر گاهى با شکست مواجه شدید، به جاى این که زانوى غم در بغل بگیرید، سعى کنید با یک بازنگرى در آنچه انجام داده‏اید علت شکست را شناسایى کنید تا دوباره آن شکست تکرار نشود. در هر صورت شکست‏ها نیز مانند موفقیت‏ها، بخشى از زندگى است، و باید هر دو را در کنار هم به عنوان واقعیت‏هاى زندگى پذیرفت و آنها را به عنوان تجارب سودمند و سکوى پرش براى دستیابى به اهداف بعدى، مورد استفاده قرار داد.

چند نکته درمورد امید واری
1- امیدواری, نه خیال پردازی
انسان به اندازه ای می تواند برای خود امیدسازی کند که به مرز خیال پردازی نرسد. از آن جا که جوان سرشار از انرژی است, توان رسیدن به آرمان ها و اهداف بلند را در خود می بیند و افق بالاتری را برای خویش ترسیم می کند و در اندیشه فرداهای بهتر است. برای او همواره خطر افتادن در دام اوهام وجود دارد. امیدسازی همیشه با در نظر گرفتن واقعیات, امکانات و توان و طاقت فردی صورت می گیرد, در حالی که خیال پردازی فاقد این ویژگی هاست; پس باید در امیدهایمان تجدیدنظر کنیم.
باید مرز بین امیدواری و خوش خیالی را به خوبی دانست تا یکی در جای دیگری قرار نگیرد. امیدواری, مقوله ای است که با فعالیت و تلاش همراه است و به بیان بهتر می توان گفت: امیدواری از سه جزء شناختی, عاطفی و حرکتی تشکیل می شود. باغبانی در ذهن خود, ثمرات و نتایج کارش را که باغستان سرسبز و آباد است, تصور می کند و آن را مطلوب می بیند; از این رو در او نوعی دلدادگی پدید می آید و آرزوی داشتن چنین باغی را می کند. سپس به منظور تحقق آن به فعالیت می پردازد. دانش آموزی که بدون تلاش و مجاهدت در انتظار کسب مدارج علمی و پذیرش در دانشگاه به سر بَرَد, در حقیقت به خیال پردازی افراطی روی آورده و از امید واقعی فاصله گرفته است. این مسئله در جهات معنوی نیز صادق است. رسول اکرم(ص) می فرماید: نادان کسی است که از هوای نفسانی خود پیروی کند و در عین حال از خداوند انتظار بهشت را داشته باشد.( محجةالبیضاء, همان, ص???.)
هرچند در ناامیدی بسی امید است, ولی با این بهانه نمی توان دست از کار و تلاش کشید و به امیدِ یاری دیگران چشم دوخت. میوه شیرین و گوارای درخت امید آن گاه به بار می نشیند که با تلاش و فعالیت آبیاری شده باشد.
امام علی(ع) می فرماید: (لاتکن ممّن یرجوا الاخرة بغیر عمل; از کسانی مباش که بدون عمل, به آخرت امیدوار است.( نهج البلاغه فیض الاسلام, حکمت???.)
بنابراین اگر انسان انتظار و امید چیزی را دارد, باید خود را برای استقبال از آن آماده کند. کسی که ادعا می کند انتظار چیزی دارد و اثری در عمل او نمایان نیست, در واقع به ادعای دروغینی دست زده است. مولوی در قالب داستانی کوتاه دل بستن بیهوده به امور واهی و دور از حقیقت را چنین ترسیم کرده که مضمونش این گونه است: شخص غریبی با شتاب به دنبال خانه ای می گشت, دوستش که خانه خرابی داشت, وی را با خود برد و به او گفت: اگر این خانه سقف می داشت, تو را در کنار خود جای می دادم. اگر در این خانه اتاق دیگری می بود, همسرت نیز آسوده در این جا اقامت می کرد. اگر اتاق دیگری بود, میهمانت را نیز در آن جای می دادی و آن شخص در پاسخ گفت:
گفت آری پهلوی یاران خوش است
لیک ای جان در (اگر) نتوان نشست
2- اقسام امید و آرزو
به طور کلی می توان امید و آرزو را به امید و آرزوی کاذب و صادق تقسیم کرد. استاد مطهری می گوید: (معمولاً افرادی که از لحاظ روح و روان, سالم و با نشاط اند و انحرافی پیدا نکرده اند, کمتر به تخیل و به هم بافتن آرزوهای دور و دراز و نامعقول می پردازند. همیشه عملی فکر می کنند و عملی آرزو می کنند; یعنی آرزوهای آنها در جهت همان مداری است که در زندگی دارند, روی بال و پر خیال نمی نشینند و آرزوی امور ناشدنی را نمی کنند; ولی افراد ضعیف که مبتلا به بیماری روانی هستند و نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و اراده ای موجود نیست, بیشتر بر مرکب سریع السیر خیال سوار می شوند و با خیالات خود را سرگرم می کنند.( حکمت ها و اندرزها, ص???.)
پس باید دایره امیدها و آرزوهایمان را محدود سازیم و بدانیم هرچیزی شایسته امید داشتن نیست. بازیابی و تشخیص امیدهای واهی و کاذب از امیدهای واقعی و صادق, و امیدهای پست و بی ارزش از امیدهای ارزش مند و متعالی و تجدیدنظر در امیدها, امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
3- نگاه امیدوارانه, آری، موکول کردن انجام امور به آینده, نه
هرگز نباید به بهانه امیدوارانه زیستن, انجام امور را به آینده موکول و اکنون را رها کنیم; یعنی نباید (حال ممکن) را فدای آینده نیامده کرد. نگاه امیدوارانه با تلاش و فعالیت توأم است, در حالی که کارها را به آینده واگذار کردن, رخوت و سستی به دنبال دارد. بعضی کلمه (وقتی که) را زیاد به کار می برند; وقتی که پول دار شدم, وقتی که به دانشگاه راه یابم, وقتی که ازدواج کنم, اما برای شرایط فعلی خود هیچ برنامه مشخصی ندارند.
(اگر توجه به گذشته و آینده به خاطر فرار از دشواری های زمان حال باشد, به نظر روان شناسان, بیماری یا مقدمه بیماری روانی است; چنانکه می گویند: اگر قرار باشد که به زمان حاضر توجه نشود و از فرصت هایی که برای شخص فراهم می شود استفاده نگردد و دائماً به خود و دیگران بگوید: راست است که من در درس خود خوب نیستم ولی صبر کن وقتی وارد زندگی شدم ببین چه خواهم کرد! این نوع تفکر می رساند که شخص می خواهد از زندگی حقیقی و زمان خودش فرار کند. روان شناس به خوبی می داند که این مطالب با حقیقت وفق نمی دهد و جز استدلال غیر منطقی چیز دیگری نیست. این نوع تفکر راجع به آینده, مضر می باشد و به احتمال قریب به یقین, شخص صاحب این طرز تفکر, مانند زمان حاضر با عدم موفقیت مواجه می شود.( موسوی لاری, رسالت اخلاق در تکامل انسان, ص???.)
مولوی می گوید:
هین مگو فردا, که فرداها گذشت
تـا بـه کلـی نگـذرد ایـام کشـت.( مثنوی معنوی, دفتر دوم, بیت????.)
پیامبر(ص) خطاب به ابوذر می فرماید: ای ابوذر! از آن بپرهیز که خیالات و آرزوها سبب شود که کار امروز به فردا بیفکنی, زیرا تو متعلق به امروز و مال امروز هستی نه روزهای نیامده. در آن جا که کار مفید و لازم و خداپسندی می خواهی انجام دهی, تأخیر را روا مدار. ای ابوذر! به عمرت بیش از مالت بخل بورز.( مرتضی مطهری, حکمت ها و اندرزها, ص??.)