آیا با وجود گناهان علنی در جامعه، وقتی مثلا زنی را دیدیم که بی حجاب است، آیا باید به خاطر بی حجابی اش خشمگین باشیم و اخم کنیم یا نه باید خنده رو باشیم تا طرف جذب شود چون با توجه به اینکه من ریش دارم و مذهبی هستم می گویم، چون اگر خوشرو باشم افراد گناهکار شاید بهتر جذب شوند تا اینکه خشمگین باشم، لطفا پاسخ دهید؟

حقیقتاً بسیار خرسند هستیم که چنین جوانان نورانی و با روحیه ی الهی با ما در ارتباط هستند. این راه و روش شما همان کار اصلی انبیاء است، از این روی از خداوند متعال توفیق روز افزون برای شما خواستاریم.

« جایگاه ممتاز»
امر به معروف و نهی از منکر یکی از مهمترین دستورات و فرامین اسلام است که در واقع بیانگر تعهد و مسئولیت اجتماعی هر فرد مسلمان نسبت به سرنوشت جامعه اسلامی و افراد آن و ضامن اصلاح جامعه اسلامی و احیای ارزش های دینی و جلوگیری از انحراف ها و اشاعه ضدارزش ها در جامعه اسلامی است. امام باقر- علیه السلام- در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منکر فرمودند: «ان الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر سبیل الانبیاء و منهاج الصلحاء فریضه عظیمه بها تقام الفرایض ... ؛ امر به معروف و نهی از منکر راه انبیاء و روش صالحان و واجب بزرگی است که بواسطه آن واجبات دیگر اقامه می گردد».[1]
شهید مطهری در این باره می فرماید:«امر به معروف یگانه اصلی است که ضامن بقای اسلام است، اگر این اصل نباشد اسلامی نیست».[2]
جایگاه و اهمیت ویژه امر به معروف و نهی از منکر به گونه ای است که در قرآن مجید تنها با بیان آن به عنوان وظیفه ای همگانی و عمومی[3] اکتفا نشده و در کنار آن بر ضرورت تشکیل گروه و سازمانی در این خصوص تأکید شده است[4] و چنین آمده: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ ... ؛ و باید از میان شما گروهى [مردم را] به نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتى بازدارند».[5]
بنابراین اهیمت و نقش مهم امر به معروف و نهی از منکر در اصلاح جامعه اسلامی و ایجاد محیط مناسبی برای رشد مادی و معنوی افراد ایجاب می کند که این واجب الهی در جامعه اسلامی اقامه شده و ترک نگردد. البته با رعایت شرایط خاصی که برای امر به معروف و نهی از منکر بیان شده که در رساله های توضیح المسائل و کتب فقهی مطرح شده است.

«شرایط»
در مسأله امر به معروف و نهى از منکر شایسته است جهات متعددى در نظر گرفته شود: امر بمعروف در مورد ترک واجبات و نهى از منکر در مورد انجام محرمات است، شرایطى دارد که بعضى از آنها عبارتند از:
1- آمر به معروف و ناهى از منکر واجبات و محرمات را بشناسد
2- کسى که مرتکب معصیت شده قصد تکرار آن را داشته باشد
3- مراحل امر به معروف و نهى از منکر از آسان به شدید رعایت شود مثلاً اگر با آرامش مى‏توان نهى کرد از پرخاش خوددارى شود.
4- احتمال تأثیر داده شود.
5- براى آمر به معروف ضرر جانى یا مالى قابل توجهى نداشته باشد.

«تروش روئی»
آیا با افرادی که در جامعه به صورت کم حجاب حاضر می شوند، باید به صورت تندی برخورد کنیم؟ آیا این گونه عمل کردن اثری دارد؟ آیا آنها می فهمند که چه را ما این گونه رفتار می کنیم ؟ آیا آنها گمان نمی کنند افراد مومن انسانی خُشک و بد خُلق هستند؟ آیا این اعمال را دین می گوید؟ اگر بخواهیم این گونه عمل کنیم، آیا نباید در خیلی از مواقع اخم آلود باشیم؟ اگر به دنبال دعوت به کار های انسان ساز هستیم باید، از کارهای که سبب انسان سوزی می شود و افراد را از دین خدا روی گردان می کند، جداً بپرهیزم و به دنبال راهی باشیم که بیشترین تأثیر را داشته باشد.
روایاتی که وارد شده در مورد ترشرویی با گنهکار، مانند:« بهترین کار این است که با گنهکاران، با ترشرویی برخورد کنید»[6] این روش درباره کسانی کاربرد دارد که از روی عمد و با آگاهی و یا از روی عناد و دشمنی, با قوانین اسلام مخالفت می کنند, اما درباره کسانی که از روی ناآگاهی و بی توجهی و یا تربیت ناصحیح, بد حجاب هستند, راهکار دیگری را باید برگزید که موثر باشد.

«دعوت به خوبی»
اگر امر به معروف و نهی از منکر را واکاوی کنیم، روشن می گردد که چگونه با افرادی که رفتار مناسبی ندارند باید برخورد کنیم. اگر اشخاصی را می خواهیم به خوبی دعوت کنیم، با رفتار خوب و گفتار خوب باید با آنان مواجه شویم؛ زیرا ما آنها را بسوی خدا می خواهیم راهنمای کنیم؛« وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً ؛ چه کسى خوش گفتارتر است از آن کس که دعوت به سوى خدا مى‏کند و عمل صالح انجام مى‏دهد».[7]
از این روی سخنان ما در امر به معروف و نهی از منکر باید دارای ویژگی های باشد، که در قرآن در موارد مختلف در مورد سخن گفتن ذکر شده است:«قَوْلاً مَعْرُوفاً، لْیَقُولُوا قَوْلاً سَدیداً، قَوْلاً بَلیغاً، قَوْلاً کَریماً؛ به طور شایسته سخن بگوییم، سخنى استوار بگویم، با بیانى رسا، گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگوئیم».
حضرت موسی –علیه السلام- نیز مأموریت دارد با فرعون با سخنی نیکو وارد گفتگو شود؛«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْش؛ اما بنرمى با او سخن بگویید شاید متذکّر شود، یا (از خدا) بترسد».[8] در این آیه علت نرم خوی را تأثیر پذیری فرعون می داند، و شخصی که امر به معروف می کند نیز می خواهد سخنش را افراد بپذیرند و نرم گوی در مرحله ی اول زمینه ای مناسبی برای پذیرش گفته های آنان می باشد.
هنگامی که با کلامی نرم به استقبال کسانی که در برابر حکم الهی سر فرود نمی آورند می رویم، موضع گیری نمی کنند و انگیزه ی زیادی برای توجه و عمل در آنها به وجود می آید.
همین رفتار و گفتار دلسوزانه انبیاء الهی مهمترین عامل هدایت امت خود بوده است. قرآن به همین صفت اساسی و مهم پیامبر اسلام اشاره دارد:«وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیمٍ؛ و تو اخلاق عظیم و برجسته‏اى دارى».[9] پیامبر عزیز اسلام با این خلق بزرگ توانست اعراب جاهلی که دختران خود را زند بگور می کردند به اسلام رهنمون شود.

«تنها این افراد»
گاهی افرادی می خواهند دیگران را از کار زشت نهی کنند و به کار پسندیده دعوت کنند، اما چون به برخی مسائل توجه ندارند، باعث طرد این گونه افراد می شوند. لذا صاحب مذهب شیعه می فرماید: «تنها کسى مى‏تواند امر به معروف کند یا نهى از منکر نماید که داراى سه صفت باشد: به آن چه امر مى‏کند و از آنچه نهى مى‏نماید آگاه باشد، عادلانه امر کند و نهى نماید، با مهربانى امر و نهى کند».[10]
امام صادق – علیه السلام- در روایتی دیگر می فرماید:«... امر کردن تو به معروف از راه رفق و نرمى باشد، و با مهربانى و محبت نهى از منکر کن، و در هر حال خلوص نیت و خیر خواهى صمیمانه را ترک مکن، خداوند متعال مى‏فرماید: براى مردم همیشه به نیکویى حرف بزنید...».[11]

«جوانب گوناگون»
برای راهنمای دیگران توجه به امور زیر بسیار می تواند موثر باشد:
الف) در مورد ارشاد دیگران باید به روحیات و ویژگى هاى روانى طرف مقابل توجه شود. طبیعى است با هر کسى به زبان خاصى باید سخن گفته شود و چه بسا لازم است برخى را به طور غیر مستقیم و از طریق برخى وسایط ارشاد نمود.
ب) بهتر است در ابتدا امتیازات و خوبیهاى افراد را به آنان گوشزد کرد و سپس تدریجاً به بیان اشتباهات وارد بر آنها پرداخته شود.
د ) حتى الامکان باید به افراد تفهیم نمود که آن چه به ایشان تذکر داده مى‏شود از سر خیر خواهى و مفید به حال خود آنها است. می توانید از این نوع کلمات که نهایت دل سوزی شما را نسبت به آنان می رساند استفاده کنید؛ مثلاً این گونه وارد گفتگو شوید« یک هدیه ی به شما می خواستم بدهم و آن این که این کار خود را بررسی و باز سازی کنید، زیرا این اثرات را برای شما دارد». یقیناً این گونه کلام ها زمینه ساز مناسبی برای بذر پاشی شما است و سبب رویش رفتارها و کردارهای جدید و مناسب خواهد بود.
ه ) ضمن توجه به نکات فوق نباید انتظار داشت که به هیچ وجه افراد از امر به معروف یا نهى از منکر بدشان نیاید. بلکه وظیفه ما رعایت اصول صحیح اخلاقى و انسانى در تذکر به آنهاست ولى این که بپذیرند یا نه و خوششان آید یا بدشان آید خیلى دست ما نیست و نباید از آن خوفى به دل داشت.

«نتیجه گیری»
از آن جا که گناهان دارای شدت و ضعف هستند و هم چنین گناهکاران دارای روحیه های متفاوتی می باشند، آمر به معروف و ناهی از منکر باید بداند که همه کس را نمی شود با یک چوب راند. برخی را با چهره در هم کشیده و برخی را با کلامی زیبا و پسندیده باید میهمان خدا کرد.
اگر چه بیشتر افراد در مقابل سخن نیکو سر تعظیم فرود می آورند و حالت تدافعی به خود نمی گیرند. در مورد زنان کم حجاب نیز در مواردی که احتمال تأثیر می دهیم، به نظر می رسد با کلامی خوب باید به وظیفه ی الهی خود اقدام کنیم. در مواردی نیز بسته به نوع این گونه افراد باید واکنش بیشتری از خود نشان داد و بقی مواردی که از شدت بیشتری باید برخوردار شود به عهده ی نیروهای انتظامی می باشد. البته در مواردی که اصل اسلام در خطر است باید مانند سالار شهیدان خون خود را فدای دین خدا کرد.
با این روایت نوشتار خود را پایان می دهیم؛ امام باقر -علیه السلام- می فرماید : «در آخر الزمان مردمی آیند که در میان آنان عدّه ای ریاکار ومدّعی قرآن دانی وعبادت گزاری پیرویشان کنند و ناپخته وسبک سرند، آنان امر به معروف ونهی از منکر را فقط زمانی واجب می دانند که گزندی به آنها نرسد و برای خود عذرها و بهانه ها می تراشند».[12]

منابع جهت مطالعه بیشتر؛
1. آموزش ملی امر به معروف و نهی از منکر (مقدماتی)، محمد اسحاق مسعودی، پیام آزادی (ستاد احیا).
2. گلهای هدایتگر، آمران به معروف و ناهیان از منکر، ستاد احیاء کرمان.
3. امر به معروف در ترازوی عقل، عبدالحسین رضایی راد، قم، بوستان کتاب.
---------------------------
[1] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403 هـ.ق، ج 11، ص 395، ح 6.
[2] . مرتضی مطهری، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1381، ج 17، ص 235.
[3] . سوره آل عمران، آیه 110.
[4] . ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1369، ج 3.
[5] . سوره آل عمران، آیه 104.
[6] . میزان الحکمه،ج 7، ص 344 .
[7] .فصلت،33.
[8] .طه، 44.
[9] . قلم، 4.
[10] . تحف العقول،ترجمه حسن زاده، ص 649.
[11] . مصباح الشریعة، ترجمه مصطفوى، ص 189.
[12] . میزان الحکمه،ج 7، ص 331 .