چه کار باید کرد تا بتونیم به صفتهای بدی که توی وجودمون هست آگاه بشیم و آنها را پیدا کنیم؟

انسان به طور فطری به سمت امور با ارزش گرایش داشته و از چیزهایی پست و بی ارزش دوری می کند و همین گرایش، همت و اراده ی اورا می پروراند. اکثر انسان ها به دلیل ضعف در خودشناسی، خداشناسی و بینش دینی, همه ی همت و اراده ی خود را به سمت دنیا طلبی به کار می برند و برای رسیدن به این مقصود به گناهان, آلوده گشته و از انجام واجبات, فاصله می گیرند یا در انجام واجب و ترک حرام سست اراده و بی همت می شوند.
به عبارت دیگر، همه ی انسان ها طالب خوبی ها و زیبایی ها هستند؛ اما بدلیل ضعف در شناخت خداوند متعال – که همه ی زیبایی ها به او ختم می شود و او است که کمال مطلق است و هیچ نقصی در او راه ندارد – از او فاصله گرفته، طالب غیر حق می شوند؛ لذا همت و اراده ی خود را صرف امور باطل و مضر می کنند و در انجام فرامین الهی سست و بی اراده می شوند! 
پس لازم است با خود خلوت کنیم و بیاندیشیم که خدای مهربان و حکیم ما را برای چه هدفی خلق کرده است؟ آیا برای اینکه دو روز دنیا همچون چارپایان بخورم و بخوابم و ازدواج کنم و...؟ یا برای هدفی بالاتر و برتر؟ در عاقبت گناهکاران بیاندیشم و ببینم به کجا رسیدند؟ در آیات و روایاتی که درباره ی گنه کاران آمده، تفکر کنم.
امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) می فرمایند: انسان لااقل هر شب و روزی مقداری, ولو کم هم باشد فکر کند در اینکه آیا مولای او که او را در این دنیا آورده و تمام اسباب آسایش و راحتی را برای او فراهم کرده و بدن سالم و قوی صحیحه ... به او عنایت کرده ... و از طرفی هم این همه انبیا فرستاده و کتابها نازل کرده و راهنماییها نموده و دعوتها کرده, آیا وظیفه ی ما با این مولای مالک الملوک چیست؟ آیا تمام این بساط, فقط برای همین حیات حیوانی و اداره کردن شهوت است که با تمام حیوانات شریک هستیم یا مقصود دیگری در کار است؟ ...اگر انسان عاقل لحظه ای فکر کند می فهمد که مقصود از این بساط, چیز دیگری است! و منظور از این خلقت، عالم بالا وبزرگتری است؛ و این حیات حیوانی مقصود با لذات نیست.
انسان عاقل باید در فکر خودش باشد و به حال بیچارگی خودش رحم کند و با خود خطاب کند! ای نفس شقی که سالهای دراز در پی شهوت، عمر خود را صرف کردی و چیزی جز حسرت نصیبت نشد, خوب است قدری به حال خود رحم کنی؛ از مالک الملوک حیا کنی و قدری در راه مقصود اصلی قدم زنی ....و سعادت همیشگی را مفروش, به شهوات چند روزه ی فانی... (چهل حدیث حضرت امام-رضوان الله تعالی- / ص 6 و 7)
برای از یافتن رذایل اخلاقی و از بین بردن آنها، باید در دو بعد نظری و عملی تلاش کرد:

بعد نظری: با کمک گرفتن از آیات الهی، روایات ائمه ی معصومین (سلام الله علیهم اجمعین) و مراجعه ی به کتب اخلاقی بزرگان دین در خصوص رذایل و فضایل اخلاقی، می توانیم آنها را شناسایی کرده و سپس خانه ی دل را از وجودشان، پاک کنیم. اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله ای می تواند پیش رود و درک کند، جایگاه او از فرشتگان مقرب الاهی نیز می تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد.

بعد عملی: در این زمینه باید دانست: چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده اند، نمی توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد؛ بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام نمود. مراقبت از اعمال و اخلاق به طور پیوسته و محاسبه نفس و حساب کشیدن از فرد، در کم رنگ شدن و ریشه کنی صفات و اخلاق بد نقش اساسی دارند.
هر اقدامی در این راه ، گامی به سوی پیروزی و رسیدن به هدف است.
شرکت در مراسم مذهبی و مراسم دعا و توسل و تلاوت قرآن کریم و نیز معاشرت با دوستان صالح و با تقوا و با اخلاق و مطالعه سیره امامان (علیهم السلام) و اخلاق بزرگان از علمای دین در یافتن صفات رذیله و اصلاح فرد تأثیر به سزایی دارند.
در زمینه موضوعات مطرح شده بهتر است به کتاب معراج السعاده و اخلاق اسلامی مراجعه کنید. بهترین راه برای خودشناسی صفاتی این است که با مطالعه دقیق کتاب های اخلاقی آگاهی کاملی نسبت به فضایل و رزایل خلقی داشته باشید و آنها را در خویش ریشه یابی نمایید. با این روش خواهید فهمید کدام صفت در شما نهادینه شده است و می توانید برای اصلاح اخلاقی خویش اقدام و برنامه ریزی کنید.

منابع اصلی اخلاق اسلامی:
-راه روشن, ترجمه مهجه البیضاء فیض کاشانی
- اخلاق اسلامی, ترجمه جامع السعادات ملا مهدی نراقی
- معراج السعاده، ملا احمد نراقی
- نقطه های آغاز در اخلاق عملی آیت الله مهدوی کنی
- اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح یزدی
- اخلاق در قرآن، آیت الله جوادی آملی
منابع بیشتر:
- خودشناسی برای خودسازی، مصباح یزدی
- تهذیب نفس، ابراهیم امینی
- مقالات استاد محمد شجاعی
- خودسازى، شهید باهنر
- خودسازى، محمد یزدى
- جهاد با نفس، ج 3، حسین مظاهرى

پیروز و موفق باشید.