مستجاب الدعوة بودن چه شرایطی دارد؟ ویژگی های افرادی که مستجاب الدعوه می شوند چیست آیا می شود یک گناهکار هم گاهی دعایش مستجاب شود؟

پاسخ در چند محور ارائه می شود:
1. برخی از بندگان صالح خدا و اولیاء الهی به دلیل معنویت و مقام بلند که در قرب الهی پیدا کرده اند دارای اوصاف و کمالات وجودی و آثار و برکات معنوی فراوان می شوند که یکی از آنها جریان استجابت دعای آنان است یعنی اگر آن فرد صالح برای کسی دعا کند و یا برای چیزی دعا نماید و خداوند نیز مصلحت بداند ممکن است بر اثر دعای او حاجتی برآورده شود، اما این بدین معنا نیست که اجابت دعا خاص چنین افرادی است و سایرین از بندگان خدای از اجابت دعای خود محروم هستند. خدای متعال فرموده دعا کنید تا اجابت کنم، این درخواست نظر به عموم انسان ها دارد و هر کسی با حفظ شرایط و آداب دعا کند اگر مصلحت الهی تعلق بگیرد در معرض اجابت هست.
همچنین به این معنا نیست که افراد مستجاب الدعوه هر چه بخواهند اجابت می شود، چه بسا فرد صالحی برای کاری دعا می کند و چون برآورده شدن آن حاجت و یا آن کار به مصلحت آن شخص نیست و یا اسرار دیگر که کسی جز خدا نمی داند در میان است، دعای آن مؤمن صالح و یا آن ولی الهی مستجاب نشود. بنابراین مستجاب الدعوة بودن فن خاصی نیست و اختصاص به فرد خاصی ندارد و به صورت نسبی هر کسی ممکن است دعایش مستجاب با رد شود، گرچه برخی بندگان صالح به دلیل معنویت و تقرّب شان به خدا احیاناً دعایش مستجاب می شود.
2. نکتة دوم آن است که آنچه در متون دینی و آموزه های مذهبی آمده شرایط استجابت دعا است و این که انسان باید چگونه باشد و چگونه عمل کند و چگونه و در چه شرایط مکانی و زمانی دعا کند تا دعای او اجابت شود. و هم چنین در روایات آمده که برخی از مردم نوعاً دعاهایش مستجاب می شود، در این جا در این رابطه به اختصار حقایقی مطرح می شود:
الف: درباره شرایط اجابت دعا در روایات مطالبی اشاره شده از جمله آمده است: دعا باید همراه با یقینی به اجابت باشد.[1]دعا باید با حضور قلب و به دور از غفلت باشد.[2] دعا باید با اصرار و پافشاری و تضرع و زاری در پیشگاه خدا صورت گیرد:[3] حاجت باید در دعا ذکر شود.[4] هنگام فرود آمدن باران، وقت نماز ظهر، بعد از نماز مغرب، هنگام قرائت قرآن، هنگام اذان، هنگام سحر، اوقاتی است که در روایات آمده زمان های مناسب برای دعا و حاجت خواستن است.[5]در میان جمع زمینه بیشتر اجابت برای دعا فراهم است.[6] صلوات فرستادن قبل از دعا برای استجابت دعا بسیار مؤثر است.[7] توبه و استغفار، گریه و اشک، لقمه حلال مصرف کردن، در استجابت دعا نقش مؤثر دارد.[8]
بنابراین طبق این گونه روایات هر کسی اگر با این شرایط دعا کند امید است خداوند دعای او را اجابت بفرماید و طبق روایات یاد شده خداوند و عده داده است که اگر کسی با شرایط یاد شده دعا نماید دعای او مستجاب خواهد شد.
ب: اما این درباره که چه افرادی دعایشان مستجاب می شود در روایات از برخی نام برده شده که خداوند دعای آنها را به اجابت می رساند که به چند نمونه از آن روایات اشاره می شود:
1. رسول خدا فرمود: چهار کس دعایش رد نخواهد شد و درهای آسمان به روی دعای آنان گشوده است: دعای پدر برای اولادش، دعای مظلوم بر علیه ظالم، دعای کسی که برای انجام عمره به مکه رفته باشد، و دعای انسان روزه دار.[9]
2. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: از جمله کسانی که دعایش مستجاب می شود، دعای امام و پیشوای عادل برای رعیت اوست، دعای مؤمن که پشت سر و در غیاب مؤمن دیگر مستجاب است.[10]
3. و در روایت دیگری آمده که امام صادق فرمود: سه کس دعایش مستجاب است: یکی حاجی که به مکه رفته است. دیگر رزمنده ای که در جبهة جهاد حضور پیدا کرده سوم انسان مریض.[11]
آنچه به طور مشخص در روایات آمده افراد یاد شده است که طبق روایات مذکور خداوند دعای آنان را اجابت می کند. اما به صورتی که در پرسش آمده:«... ویژگی افرادی که مستجاب الدعوة می شوند چیست؟» در هیچ جای از متون دینی در این باره سخن نیامده است گرچه بی تردید بندگان صالح و اولیاء الهی در شرایطی هستند که اگر دعا کنند خداوند در صورتی که مصلحت بداند به طور یقین دعای آنان را مستجاب می فرماید، اما نه به آن جهت که مستجاب الدعوة بودن یک تخصص خاصی باشد که آنها بدان دست یافته و دیگران محروم اند بلکه به دلیل مقام معنوی آنان است که خداوند دعای آنها را مستجاب می کند.
3. اما درباره فراز پایانی پرسش باید گفت: اولاً همین که انسان با دعا و تضرع و استغفار(که نوعی دعاست) توبه می کند و خداوند توبه او را قبول می کند این خود روشن ترین دلیل بر آن است که دعای افراد گناه کار نیز پذیرفته می شود لذا در روایات اصرار شده که همگان باید استغفار کند.[12]و در قرآن کریم فرمود: (و ما کان الله معذبهم و هم یستغفرون)[13] یعنی تا آنان طلب آمرزش می کنند، خدا عذاب کنندة ایشان نخواهد بود. پس معلوم می شود که دعای گناهکاران نیز گاهی پذیرفته می شود.
ثانیاً: این که در روایات آمده دعای مظلوم بر علیه ظالم مستجاب می شود.[14] در هیچ روایتی قید نشده که مظلوم در صورتی دعایش بر علیه ظالم مقبول است که گناه کار نباشد. پس معلوم می شود که دعای مظلوم گرچه اهل گناه باشد بر علیه ظالم مستجاب است.
ثالثاً: آیاتی که همگان را به دعا فراخوانده و وعده اجابت داده مطلق است مثلا فرمود: (ادعونی استجب لکم)[15]مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم. بخصوص آن که مفسرین گفته اند: شأن نزول این آیه افراد بی ایمان و مغرور و متکبر است که خداوند بعد از تهدید آنان می فرماید مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم.[16] و در آیة دیگر نیز به طور مطلق فرمود: (اذا سألک عبادی عنّی فانی قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان)[17] هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند، بگو من نزدیکم و دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم.
از این گونه آیات که استجابت خدا را منوط به گناه کار نبودن دعا کننده نکرده بخوبی بدست می آید که خداوند کریم و رحیم حتی دعای افراد گناه کار را نیز اجابت می کند، پس هیچ کس و هیچ گاه از رحمت خدا و این که دعای انسان ممکن است اجابت بشود نباید نا امید بود. گرچه به طور مسلم هر قدر انسان اطاعت بیشتری از خداوند داشته باشد از سوی پروردگار منزلت بالاتر و استجابت بیشتری شامل حال او می شود.
برای مطالعه بیشتر:
1. مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، ص 87 تا ص 152 نشر صدرا، 1378ش.
2. ناصر مکارم، تفسیر نمونه، مجلدات: 1 ص 641، 15 ص 172، 10 ص 357، 3 ص 221، 12 ص 375 نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران: 1379ش.
3. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 1ص 29 تا ص 42 نشر دارالکتب الاسلامیه تهران 1372ش.
قال علی ـ علیه السّلام ـ :
«استنزلوا الرزق بالصدقة»
«روزی را با صدقه دادن فرود آورید.»
«نهج البلاغه، حکمت 137»
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 21، نشر فرهنگ اهل بیت، تهران، بی تا.
[2] . همو.
[3] . همو، ص 224.
[4] . همو، ص 225.
[5] . همو، ص 226.
[6] . همو، ص 243.
[7] . همو، ص 248.
[8] . همو.
[9] . مجلسی، بحار، ج 90، باب 22، ص 354، نشر دار الاحیاء ‌التراث العربی یا بیروت، 1403ق.
[10] . همو، ص 355.
[11] . همو، ص 357.
[12] . کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 264، نشر پیشین.
[13] . سوره انفال. آیه 32.
[14] . اصول کافی، ج 4، ص 264، نشر پیشین.
[15] . سوره مؤمن، آیة 60.
[16] . ناصر مکارم، تفسیر نمونه، ج 20، ص 146، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1379ش.
[17] . سوره بقره، آیه 186.