منظور از عبرت گرفتن از دنیا که حضرت امام علی (علیهم السلام) در کتاب شریف نهج البلاغه فرمودند چیست؟ چگونه می توان از دنیا عبرت گرفت؟
از این که جوانی چون شما با ما در ارتباط است، به خود می بالیم.
«عبرت»
زندگی دارای فراز و نشیب است؛ روزی برای توست و فردا طور دیگری ست؛ ساعتی روز لحظه ای دیگر شب از راه فرا می رسد؛ روزی تولد و روزی دیگر باید هجرت گزید. با این وجود باید دنیا را بگونه ای سپری کنیم که آخرتی آباد در انتظار ما باشد. چرا که به حقیقت دنیا مزرعه آخرت است. این نشان از پیوند نزدیک و عمیق دنیا و آخرت است. رابطه ی دنیا و آخرت مانند ظاهر و باطن است، که دنیا ظاهر است و آخرت باطن. برای عبور به باطن چاره ای نیست مگر از ظاهر گذر کنیم، و آن هم گذری نیکو.
با این توضیحات کسی که خوب دقت کند دنیا را حیاتی موقتی خواهد دانست و آخرت را سرای باقی خواهد یافت. بنابراین لازم است خدا محوری را از همین حالا سر لوحه ی کارهای خود قرار دهیم، تا که دنیا و اهل آن آدمی را به سمت خود جلب نکند، نفس و خود خواهی زمین گیر نسازند، در کید شیطان غوطه ور نشویم و بالاخره در دام غفلت گرفتار نیاییم.

نفس اگر چه زیرک است و خرده‏دان---قبله‏اش دنیاست او را مرده دان‏
آب وحى حق بدین مرده رسید--- شد ز خاک مرده‏اى زنده پدید
ما هستیم و سرزمین وجود خود، که می توانیم به دنیا وابسته اش کنیم و مهرش را دنیا قرار دهیم. در این صورت نه در دنیا دل آرامی خواهیم داشت، نه سکونی در آخرت خواهیم یافت. البته کار دیگری نیز وجود دارد و آن این که به ریسمان الهی چنگ زده و دل وجود خود را به دل دار حقیقی داد، که در این صورت دنیا و آخرت، خلق و خالق، دوست و دشمن با ما خواهند بود. اما چه کار باید کرد تا بتوانیم این دل دادگی را بدست آوریم و قلب خود را که جایگاه محبت خدا فقط باید باشد را به درستی نگهبانی کنیم؟«ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی‏ جَوْفِهِ؛ خداوند براى هیچ کس دو دل در درونش نیافرید»(احزاب/4).
کاین چه بد بختى است ما را اى کریم--- از دل و دین مانده ما بى‏تو یتیم‏
تو بهانه مى‏کنى و ما ز درد--- مى‏زنیم از سوز دل دمهاى سرد

«اندیشه»
خشم بنشان چشم بگشا شاد شو --- عبرت از یاران بگیر استاد شو
اگر کسی بخواهد در درس موفق شود، چاره ای ندارد که درباره ی فواید علم و آگاهی اندیشه کند. اگر کسی بخواهد در ورزش موفق شود تلاشی با هدف باید بکار گیرد. اگر کسی بخواهد از نوجوانی و جوانی خود به طور شایسته ای بهره برداری نماید، ضروری است برنامه ی مدون داشته باشد و مراقب خود.
اگر در این چند مسئله ذکر شده دقت کنیم، علم و آگاهی، تلاش و برنامه ریزی از مسائلی است که در حال و آینده ی افراد تأثیر گذار است و به عبارتی آینده ساز است. بنابراین اگر فردی بخواهد از دنیا بهره ی خوب، شافی و کافی ببرد چاره ای ندارد، مگر چشم خود را به سوی پنجره ی عبرت بگشاید و خوشه چینی کند و بهره های وافری از این روش برچیند. از این رو است که خالق هستی بخش در آیات جان بخش خود اشاراتی در این باره داشته است«قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمینَ؛ بگو: «در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است؟ سپس خداوند (به همین گونه) جهان آخرت را ایجاد مى‏کند یقیناً خدا بر هر چیز توانا است»(نمل/69). به راستی کسی مقداری اندیشه را چاشنی زندگی خود همواره بسازد و از در عبرت وارد شود، کلید ورود به بستانهای محبت و انسانیت را دریافت خواهید کرد. چرا که در این صورت از کذب و تکذیب فرسنگ ها فاصله خواهد گرفت«ُقلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبین؛ بگو: «روى زمین گردش کنید! سپس بنگرید سرانجام تکذیب‏کنندگان آیات الهى چه شد؟!»(انعام/11).
بنابراین کافی است که مقداری ما نیز اهل درس گیری، درس پذیری از دنیا و آن چه در آن است و آن چه در پیش داریم باشیم. در این صورت خواهیم دید دنیا معلم و مدرسه ی خوبی است که شاگردان خوبی را تربیت خواهد نمود تا در کلاس معرفت الهی بنشینند. فرمایش رسولُ اللّه ِ -صلى الله علیه و آله و سلم- نیز این مطلب را تأئید می کند« اِعتَبِروا؛ فَقَد خَلَتِ المَثُلاتُ فیمَن کانَ قَبلَکُم؛ عبرت گیرید که در میان پیشینیان شما درسهاى عبرت هست»(کنز الفوائد : 2/31).
امیر بیان حضرت علی -علیه السلام- دقیقاً و عمیقاً به درس گیری از دنیا اشاره می فرماید:« فاتَّعِظوا عِبادَ اللّه ِ بِالعِبَرِ النَّوافِعِ، و اعتَبِروا بِالآیِ السَّواطِعِ، و ازدَجِروا بِالنُّذُرِ البَوالِغِ؛ اى بندگان خدا! از عبرتهاى سودمند درس گیرید و از نشانه هاى درخشان عبرت آموزید و از هشدارهاى رسا متنبّه شوید (از گناهان باز ایستید).(نهج البلاغة/ خطبة85).
عبرت و بیدارى از یزدان طلب--- نه از کتاب و از مقال و حرف و لب‏
عمر عبد العزیز بحسن بصرى نوشت که مرا پند و اندرز ده حسن بصرى نوشت: سر آمد آن چه که ترا شایسته و اصلاح می کند پارسائى در دنیاست و بدان که پارسائى بستگى به یقین دارد و یقین در فکر است و اندیشه، اندیشه عبرت گرفتن است. پس هر گاه درباره ی دنیا اندیشه کردى مى‏یابى که گردآورى تمام دنیا برایت فائده‏اى ندارد تا چه رسد بقسمتى از آن. نفس و خویش را مى‏یابى که گرامى دارى او را به پست کردن دنیا و بیادآورى گفته خداى عز و جل را که می فرماید:« وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً؛ و هر انسانى، اعمالش را بر گردنش آویخته‏ایم و روز قیامت، کتابى براى او بیرون مى‏آوریم که آن را در برابر خود، گشوده مى‏بیند! (این همان نامه اعمال اوست)!...»( ارشاد القلوب/ترجمه رضایى/ ج‏1/ ص: 59).
ائمه هدی کلام هایشان کلام یکدیگر را توضیح و شرح و بسط می دهند. از این رو سالار شهیدان حضرت امام حسین -علیه السّلام- منظور و مراد فرمایش پدر بزگوارشان را به خوبی درباره ی عبرت گیری از دنیا بیان می دارند:« اى فرزند آدم اندیشه کن و بگو پادشاهان دنیا کجایند و آنان که دنیاى ویران را آباد کردند کجایند، آنها که نهرهاى آب را روان ساختند، شهرها بنا نمودند، با ناراحتى همه را گذاشتند و رفتند، گروه دیگر وارث آنان شدند. ما هم در آینده‏ى نزدیکى به آنان ملحق مى‏شویم، اى فرزند آدم بیاد آر آنجا را که روزگار ترا بزمین زند و در گور تو خوابگاه تست و یاد کن آن روزى را که در پیشگاه پروردگار قرار گیرى اعضاى تو بر ضررت گواهى دهند در آن روزى که گامها بلغزد و جانها به گلوگاه رسد. گروهى روسفید و جمعى سیه‏رو باشند و رازهاى نهفته آشکار شود میزان دادگرى نهاده گردد، اى فرزند آدم بیاد آر خوابگاه پدران و نیاکانت و فرزندانت را که چطور بودند و چگونه فرود آمدند و گویا تو هم در آینده‏ى نزدیکى بهمان مکان ایشان فرود خواهى آمد و براى دیگران عبرت و پند خواهى شد»( ارشاد القلوب/ترجمه رضایى/ ج‏1/ ص74).

«عبرت گیری و آزادگی»
اى برادر دان که شه زاده توى--- در جهان کهنه زاده از نوى‏
کابلى جادو این دنیاست کاو---کرد مردان را اسیر رنگ و بو
چون در افکندت در این آلوده رود---دم ‏به ‏دم مى‏خوان و مى‏دم قُلْ أعوذ
تا رهى زین جادویى و زین قلق---استعاذت خواه از رب الفلق
اگر اهل پند آموزی از دنیا باشیم، نوجوانی و جوانی خود را در پای طاعت الهی خواهیم ریخت و محصولی که به این طریق درو خواهیم نمود، قُرب و بندگی خدا خواهد بود. جوانی که به عبرت رو می کند، شهوات خود را کنترل خواهد نمود و در این راستا زندگی و حرکت حضرت یوسف-علیه السلام- بسیار قابل بهره برداری است«فَاعْتَبِرُوا یا اُولِی الأَبْصارِ؛پس، عبرت گیرید اى اهل بصیرت»(حشر/2).
ما به گفتار خوشت خو کرده‏ایم---ما ز شیر حکمت تو خورده‏ایم‏