موقع صبر در هنگام سختیها و مشکلات چه باید کرد؟ خودمان را با چه سرگرم کنیم که این سختی طاقتمان را طاق نیاورد؟ کلا چگونه صبر کنیم و صبر چیست؟
از این که سوال دقیق، مهم و حقیقتاً اساسی خود را با ما در میان گذاشته اید از شما متشکریم. امیدواریم پاسخ گوی خوبی برای حُسن اعتماد شما باشیم.

«صبر»
صبر یعنی مقاومت در برابر سختی ها و بدست گرفتن تاب و قرار خود. صبر، نیرویی است فعال که انسان را در برابر آن چه ناخوشایند اوست، توانمند می سازد. هر مشکل و مصیبتی در زندگی، به تناسب ناخوشایندی اش، روان انسان را در تنگنا قرار می دهد و موجب بروز فشار روانی می گردد. در برابر این گونه پدیده ها، اگر فرد، توانمند و مقاوم نباشد، اختیار و تعادل خویش را از دست می دهد و به رفتارهایی فکر می کند و دست می زند که نه تنها به حل مشکل خود کمک نمی کند، بلکه مسئله ای بر مسائل او می افزاید.
کسانی که توان تحمل سختی ها را دارند، بر خود مسلط هستند و از تعادل، خارج نمی شوند. این گونه افراد در بروز یک مشکل به خوبی می اندیشند، و به موقع و به اندازه اقدام می کنند و از تحرکات زیان آور و گوشه گیری های مُضر پرهیز می کنند.
بنابراین، نه صبر به معنای سکون و سکوت است و نه هر سکوتی در مشکلات نشانه ی صبر و صلابت. 

«چگونه صبور بشوم»
برای اینکه در فراز و نشیب زندگی دارای آرامش همراه با تلاش باشیم و درون مان دائماً آماج طوفان ها نگردد، امور زیر بسیار لازم و توجه به آنان ضروری است:
1.واقع گرایی: یکی از عوامل مهم در افزایش توان بردباری و یکی از مهارتهای لازم برای مقابله با فشارهای روانی، شناخت واقعیت های موجود درباره ی سختی های زندگی در دنیا است. از این رو باید بپذیریم که دنیا محل مشکلات و حوادث است. این پذیرش و این دید به دنیا انتظارات ما را تنظیم می کند. چرا که اگر دنیا را محلی برای رسیدن به خواسته هایمان بپنداریم، در صورت نرسیدن به آن کنترل خود را از دست می دهیم و به عصبانیت و خشم خود را پیوند می زنیم.
بنابراین در ابتدا لازم است که شکل واقعی دنیا را بپذیریم. یکی از کلیدهای اصلی رضایت از زندگی و توان افزائی و صبر در این نگرش نهفته است. بنابراین توجه به این که دنیا خواستگاه مشکلات است، انسان را از جهت روانی آماده و صبر را در آدمی نهادینه می سازد.
فکر آن باشد که بگشاید رهى--- راه آن باشد که پیش آید شهى‏
بدانید که زندگی شما به عنوان یک واقعیت خارجی، آن قدر تلخ و گزنده نیست؛ آنچه آن را تحمل ناپذیر و بسیار تلخ جلوه می دهد، تصورات و انتظاراتی است که از دنیا و زندگی داریم و اکنون آنها را بر آورده شده نمی بینید و به همین جهت ناراضی و کم صبر می شویم.
به این مثال دقت کنید: اگر در یک میهمانی یک لیوان چای داغ برای ما بیاورند، ما از این نوشیدنی انتظار یک نوشیدنی خُنک را نداریم و از این رو از داغ بودن آن، نالان و ناراحت نمی شویم؛ بلکه اگر آن را سرد بیابیم، معترض می شویم؛ چون انتظاری که از چای داریم، بر آورده نشده است. روایات فراوانی این مطلب را به ما گوش زد می کنند و این دید و بینش را می خواهند در ما نهادینه سازند، که انتظارات خود را نسبت به دنیا تغییر و واقعی کنید.
پیامبر خدا-صل الله علیه و اله و سلم- می فرماید:«هر کس چیزی را طلب کند که آفریده نشده، خود را به زحمت انداخته و چیزی نصیب او نمی گردد».(جامع الخبار/ص517). در ادامه روایت حضرت آن چیزی را که خلق نشده و مردم به دنبال آن هستند را بیان می کند و آن را«راحتی در دنیا»بر می شمارند.
خداوند متعال به داوود - علیه السلام- وحى فرمود: اى داوود! من پنج چیز را در پنج چیز قرار دادم، اما مردم آنها را در پنج چیز دیگر مى جویند؛ از این رو آنها را نمى یابند . . . آسایش را در بهشت قرار دادم، اما آنها آسودگى را در دنیا مى جویند از این رو آن را نمى یابند.( میزان الحکمه/ ج1/ص 304 ).

2. توجه به پایان پذیری و محدود بودن دنیا توان انسان را در مشکلات افزایش می دهد. چرا که این نگرش عاملی می شود تا مشکلات را همیشگی نپندارد، و این باور فرد را با انگیزه می سازد که با صبر و امید در زندگی حرکت کند. سختی های دنیا اگر چه محدود هستند، اما در ضمن همیشگی و در طول حیات در دنیا نیز نیستند. آری در دل این مشکلات آسایش نیز نهفته است« فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به یقین با (هر) سختى آسانى است»(شرح/5).
توجه به این واقعیت که با هر سختی آسانی است، با هر فرازی، نشیبی وجود دارد، عاملی است که نور امید، توان صبر و تلاش برای حرکت را در زندگی و مشکلات در وجود انسان روشن کرده و روشن نگاه می دارد. بنابراین یکی از عوامل دیگر که از واقعیات دنیا است، پایان پذیری بودن مشکلات آن است. توجه به این واقعیت برای افزایش توان بسیار موثر است، و خوش بینی راه نسبت به آینده در دل انسان ایجاد می کند و با این خوش بینی فرد اقدام به اعمال و رفتار مناسب می نماید و چنین شخصی هرگز دچار افسردگی نخواهد شد.
شخص از نیازمندی خود به حضرت صادق-علیه السلام- شکایت کرد. حضرت در پاسخ وی فرمود:« بردبار باش که به زودی خداوند، فرج تو را خواهد رساند».(کافی/ج2/ص250).
صبر و ایثار و سخاى نفس و جود---باد داده کان بود اکسیر سود

3.پذیرش موقعیت: آیا تا به حال افرادی که در مشکلات بی تابی کرده و سخن به شکایت بر می گشایند را دیده اید؟ آیا با این روش مشکلات آنها حل می شود و یا گره ای بر کار خود می اندازند؟ به راستی در این موقع چه باید کرد؟
یکی از مواردی که در مشکلات باید مورد توجه قرار داد، پذیرش موقعیت است، که خود این عاملی می شود که فرد توانش را افزایش دهد و به جای بی تابی کردن، توان تاب آوردن در مشکلات در او ایجاد شود و با فکر و اندیشه، مشورت و مشاوره، توکل و توسل راهی برای عبور از این مانع ایجاد شده بیابد.
از طرف برخورد حذفی با مشکل نباید به کار گرفت چرا که نتیجه ی معکوس خواهد داد؛ اما مدیریت کردن موقعیت های ناخوشایند، می تواند به کاهش تنیدگی و گذر سالم از دوران ناخوشایند، کمک کند. چرا که بسیاری از مسائل پیش آمده در زندگی نیاز به زمان دارد، تا از مسیر از زندگی ما کنار روند و حذف کردن آن قبل از زمان رسیده کاری بیهوده و مشکل آفرین خواهد بود.
امام على -علیه السلام- به خوبی به این مطلب اشاره می فرماید :« همانا گرفتاریها را نهایتى است که ناگزیر در آن جا پایان مى پذیرند. پس، هرگاه یکى از شما گرفتار مصیبتى شد، باید در برابر آن سر خود را پائین بیاورد [تسلیم و شکیبا باشد ]تا بگذرد؛ چه، هرگاه گرفتاریها روى آورند، چاره اندیشى، آن ها را نا خوشایندتر مى گرداند».(میزان الحکمه/ج2/ص161)

4.تفسیر: به نظر شما اسوه ی صبر یعنی حضرت زینب –سلام الله علیها- چگونه توانست بر مشکلات فائق آید؟ با دقت به مطالب زیر عامل صبر حضرت را می توان دریافت.
هر موقعیت ناخوشایندی، توسط انسان، ارزیابی می گردد. این ارزیابی ها تأثیر مستقیمی برفشار روانی حاصل از موقعیت دارد. اگر موقعیت ناخوشایند را مثبت بنگریم و یا دارای بار مثبت بدانیم، قابل تحمل خواهد بود. اما اگر آن را منفی ارزیابی کنیم، از کنترل ما خارج و غیر تحمل می گردد. در حقیقت، ما آن گونه که حوادث را تفسیر می کنیم، به آن واکنش نشان می دهیم. به بیان دیگر، حوادث، تعیین کننده نیستند؛ بلکه تفسیر ما از موقعیت ناخوشایند است که در کاهش یا افزایش تنیدگی و فشار روانی، تعیین کننده است. بنابراین، ما به وسیله ی تفسیرهایمان می توانیم موقعیت های ناخوشایند را کنترل و مدیریت کنیم، و توان خود را بالاببریم.
حضرت زینب- سلام الله علیها- در پاسخ یزید لعین هنگامی که از حضرت در باره ی حادثه ی کربلا سوال کرد، حضرت فرمود:« ما رأیت إلا جمیلا؛ چیزی جز زیبایی ندیدم». البته توضیح این مطلب جایش در این جا نیست اما می توان اشاره داشت که اهل ایمان چون همه چیز را از سوی خدا می دانند همه چیز را خیر، خوب و در رشد کمال و انسان سازی چون می بینند. بر این اساس است که این نگرش صبر و توان آنها را بسیار افزایش می دهد. بنابراین ما هم باید تفسیر مناسبی از مسائل در زندگی داشته باشیم. چرا که مشکلات بر اساس علم و حکمت خداوند شکل می گیرد و از آن جا که خداوند خیر است و رشد و کمال بندگان را می خواهد عموماً این مشکلات در این جهت هستند.

5.کاهش دل دادگی: فقدان و از دست دادن دل داشته ها از حوادث تلخی است که موجب تنیدگی می گردد. انسان به آن چه دارد، هم احساس تعلق پیدا می کند و هم نسبت به آنها دلبسته می شود. از این رو است که اگر مالی و چیزی را که نسبت به آن احساس تعلق و مالکیت داریم را از دست دهیم، بی تابی نموده و زبان شکایت باز می کنیم.
اما اگر در زندگی توجه داشته باشیم، مالک سرزمین وجود ما خدا است در سختی ها غم و اندوه تبدیل به رضا و تسلیم خواهد شد. در این موقع خواهیم دانست: مواردی که از دست ما رفته امانت بوده نه این که مال ما بوده است. آن چرا داده اند پس گرفته اند. نه این که از ما گرفته اند. این که گمان کنیم از ما گرفته اند حس مالکیت ما را نشان می دهد، از این رو دچار غم و اندوه می شویم.
امام علی –علیه السلام- می فرماید:«مال، امانت است».(غررالحکم/ح8327).
در حقیقت، مالک اصلی خداست---این امانت، بهر روزی نزد ماست
باور و نگرش که همه چیز از خدا است اگر در کسی شکل بگیرد، و به آن ایمان پیدا کند، یقیناً صبر و رضا در او تحقق خواهد گرفت.

6.کنترل اِسنادی: اِسناد یعنی تعیین این که منشأ امور، چه کسی است و چه کسی آن را هدایت و برنامه ریزی کارها را در دست دارد. برای انسان، خیلی مهم است که بداند آن چه را می بیند، از چه منبعی صادر شده و به چه کسی منسوب است. این که چه کسی مورد منشأ کارها است، نقش زیادی در کاهش یا افزایش فشارهای روانی دارد. برای انسان، خیلی مهم نیست که چه اتفاق افتاده؛ مهم تر از آن، این است که بداند چه کسی این کار را انجام داده است. اگر سختی ها را تصادفی بدانیم، آنها ما را نگران می سازد و رهزن صبر و بردباری ما می شود. اگر بدانیم و باور داشته باشیم که سختی های زندگی، بر اساس مقدرات خدای که رحیم، علیم و حکیم است، پیش آمده، بدون شک، این باور، فشار روانی را کم و قابل تحمل می کند« ما أَصابَ مِنْ مُصیبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلیم؛ هیچ مصیبتى رخ نمى‏دهد مگر به اذن خدا! و هر کس به خدا ایمان آورد، خداوند قلبش را هدایت مى‏کند و خدا به هر چیز داناست».(تغابن/11).

7. با توضیحات ذکر شده می توان دریافت که یکی از عوامل مهم در افزایش تحمل و توان خویشتن داری توجه به خدا، قدرت او و یاری اوست. از این رو ایمان خود را با دوری از گناه، انجام فرامین الهی، تلاوت قرآن و خواندن نماز افزایش دهیم، تا صبر ما نیز افزایش یابد. بهترین دل کاری که در مشکلات بلکه قبل از مشکلات باید انجام داد، توجه به خالق هستی بخش است«الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آنها کسانى هستند که ایمان آورده‏اند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد».(رعد/28)
در مشکلات دست به دعا بودن را فراموش نکنید« قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ؛ بگو: «پروردگارم براى شما ارجى قائل نیست(توجهی نمی کرد) اگر دعاى شما نباشد»(فرقان/77).
منبع جهت مطالعه بیشتر؛
رضایت از زندگی/عباس پسندیده/ ناشر دارالحدیث.( در این نوشتار از این کتاب استفاده شده است).