می خواستم بدانم چه رفتارهایی باعث ذلت و خواری انسان و چه اعمالی باعث عزت و سربلندی انسان می شود؟ به طور مثال مضمون حدیثی از حضرت علی(ع) چنین است: «اصرار در دوستی با کسی که به تو توجهی ندارد خواری است.» دنبال نمونه های بیشتری می گردم؟
با تشکر از شما دوست عزیز و آرزوی سلامتی برای شما، پاسخ شما را در چند بند ارائه می نماییم:
-خوبی و بدی رفتارهای انسان از سه منظر قابل توجه و تامل می باشد. این سه منظر عبارتند از: عرف، عقل و شرع. گاهی عرف جامعة، رفتاری را بد و رفتاری را خوب می داند. مانند این که مردی با لباسی که در جامعه محل زندگی او، مخصوص زنان شمرده می شود، در اجتماع، ظاهر شود که چنین عملی به لحاظ عرف و در دید مردم، صورت نیکویی ندارد. برخی از اوقات عقل، خوبی و بدی یک فعل را تشخیص می دهد. مانند ظلم که در دید عقل، عملی قبیح می باشد و عدل، عملی نیکو است. اما برخی از مواقع از دید شرع به دنبال حسن و قبح رفتارهای خود می باشیم. در این صورت باید بگوییم که نظر شرع نه تنها هیچ مغایرتی با عقل و عرف ندارد بلکه تمام موارد عقلی و مواردی از عرف را که از سلامت برخوردار باشد می پذیرد و آن را تایید می کند.
- رفتارهایی که باعث عزت انسان می گردد از موارد خوب و نیکو و حسن و رفتارهایی که سبب ذلت انسان را فراهم می کند از موارد بدی و قبح به شمار می رود.

-اگر به آیات و روایاتی که در زمینه عزت و ذلت مسلمانان رسیده است، نظر می افکنیم موارد و مصادیق زیادی را در این زمینه می توان مشاهده نمود. مانند اینکه، طمع(تحف العقول،201)، اهانت به انسان ها(بحار الانوار44/192/4)، دنیا دوستی(الخصال120/110)، ظلم کردن(بحار الانوار،78/205/46) از مصادیق ذلت و حلم(نهج البلاغه،حکمت113)، قناعت(بحار الانوار،78/53/90)، گذشت، بخشش، صله رحم(کافی،2/149/6) از مصادیق عزت، شمرده شده است.
- اگر به این مصادیق، توجه کنیم به این مطلب دست خواهیم یافت که این مصادیق محدود نمی باشد. به خصوص که داوری های عقل و عرف را نیز به این مساله اضافه نماییم.
-این مساله زمانی پیچیده تر می شود که بدانیم حسن و قبح بسیاری از این رفتارها نسبی می باشد. به این معنا که ممکن است عملی در زمانی باعث عزت و در زمانی دیگر باعث ذلت انسان گردد؛ به طور مثال دست نیاز به طرف کسی دراز کردن سبب ذلت انسان میشود اما اگر برای رفع نیاز شخص دیگری باشد سبب عزت انسان به شمار می آید.
-بهترین راه تشخیص عزت و ذلت رفتارهای انسان، پیدا کردن یک شاخص و ملاک در این زمینه می باشد. چه به لحاظ شرعی، چه به لحاظ عقلی و چه به لحاظ عرفی.
-یکی از ملاک های مهم شرعی که رعایت آن باعث عزت انسان و دوری از آن سبب ذلت می گردد، بندگی خداوند می باشد(بحارالانوار،78/228/105)؛ هر گونه رفتاری که انسان را در بندگی خداوند یاری رساند، عزت وی را به همراه دارد و اعمالی که سبب دوری از خداوند گردد، ذلت انسان را در پی دارد. برخی از این گونه ملاک ها را میتوان در کتب اخلاقی و رو ایی، در ذیل عنوان عزت و ذلت جستجو نمود.
نتیجه این که مواردی که به لحاظ عقلی و عرفی، سبب عزت و ذلت می گردد علاوه بر این که نسبی می باشد، بر عهده عقل و عرف سلیم بوده و موارد شرعی آن نیز دارای محدودیت نمی باشد و باید برای آن شاخص مشخص کرد.