آیا دعا یا ذکر خاصی برای طلب خارج شدن حب دنیا از قلب وجود دارد؟
از اینکه با جوانی مؤمن و مستعد خودسازی هم کلامیم بسیار خوشحال و مسروریم و ساعاتی را که در خدمت کردن به شما سپری می کنیم یقیناً از بهترین ساعات عمر ما خواهد بود. در ادامه مطالب به شما دوست عزیز عرض خواهیم کرد که اولین قدم برای رسیدن به تقوا و رستگاری، همانطور که خود شما به این نتیجه رسیده اید، زهد ورزیدن نسبت به دنیا و ترک حب دنیاست چرا که در روایات اسلامی داریم (رَأْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ حُبُّ الدُّنْیَا) سر منشأ تمام بدیها و رذایل حب دنیاست. پس اولین شرط برای سیر در مسیر اللهی ترک حب دنیاست و امیدواریم بتوانیم در این راه مقدسی که قدم برداشته اید شما را یاری کنیم. ا لبته ا ین را هم بگوییم که خارج کردن حب دنیا از دل و جایگزین کردن حب خدا و اولیای او تنها با یک دعا و یا ذکر خاص میسر نمی شود بلکه این مسیری است که انسان باید در زندگی با کمک آموزه های دینی و راهنمایی اولیای خدا طی کند و شاید بتوان گفت تمامی دعاها و دستورات دینی و مناسک معنوی یک جنبه اش تضعیف حب دنیا و تقویت حب خداوند است.

حب دنیا:
در فرهنگ دینى، دنیایى که معبود و مقصود برخى مى‏گردد و حبّ آن و عشق به آن، همه وجود آنان را فرامى‏گیرد همان هوا و التذاذ مربوط به این زندگى است که با این و آن حاصل مى‏شود خواستن دنیاى مذموم، خوشى و التذاذ نفسانى همان «خود» را خواستن است. آنچه انسان از مال و جاه، خوردنى، آشامیدنى، همسر و فرزند، مسکن و باغ، طلا و نقره و این و آن مى‏خواهد، براى این است که التذاذ و خوشى نفسانى خویش را در آنها و به سبب آنها و با آنها مى‏بیند وگرنه خود اینها مطلوب و مقصود اصلى او نیست و اگر گاهى خود اینها مطلوب و مقصود انسان مى‏شود، اشتباهى بیش نیست بنابراین حبّ دنیا یعنى، حب خوشى و التذاذ نفسانى خود و وقتى آدمى خوشى و التذاذ نفسانى با این و آن را دوست داشت، در حقیقت، گرفتار رذیله «حبّ دنیا» است.(1)
حاصل دنیادوستی و حب دنیا چیزی نیست مگر غوطه ور شدن در گناهان گوناگون و خارج شدن حب اللهی از قلب آدمی، چرا که در یک دل دو عشق نمی گنجد. خداوند حکیم در جای جای قرآن خطر دنیا را به انسان گوشزد می کند از جمله در سوره انعام آیه 32 که می فرماید: (وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ - زندگى دنیا، چیزى جز بازى و سرگرمى نیست.(انعام 32) بنابر این راه رسیدن به فلاح و رستگاری مشغول نشدن به دنیا و بازیهای آن است چرا که هر کس مشغول بازی و سرگرمی شود از توجه به خویش باز می ماند. در روایات داریم که حب دنیا سر منشأ همه بدیهاست و نتیجه ترک حب دنیا رسیدن به رستگاریست امام صادق (ع) فرمودند: (رَأْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ حُبُّ الدُّنْیَا - الکافی ج 2 ص 315). خداوند نیز در سوره شمس پس از چندین قسم بهترین راه رستگاری که همان ترک حب دنیا است را چنین بیان می کند: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها - که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است! (9و10) پس آلوده شدن به دنیا سبب نومیدی و محرومیت از رحمت اللهی می شود و راه خارج کردن حب دنیا نیز تزکیه نفس است.
تزکیه و در نتیجه آرامش نفس محقق نمی شود مگر با ذکر گفتن و یاد مداوم خداوند بودن (أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ - رعد28) و این دستوریست از جانب خداوند که سالک باید برای رسیدن به هدف از آن پیروی کند. همانطور که مشاهده می کنید خداوند ذکر (یاد) را شرط اصلی تزکیه نفس قرار داده است و این ذکر در آیه بصورت کلی و عام وارد شده است و هرگونه ذکری که از جانب شارع بیان شده است را شامل می شود. پس می توان با کلیه اذکار و ادعیه ای که از جانب خداوند و معصومین (ع) وارد شده است، به خداوند تقرب جست و به تزکیه نفس پرداخت. مسلما در بین اذکار و ادعیه آن دسته که معانی آنها بیشتر بر علیه لذت های دنیایی است در این زمینه کارساز تر است.
البته ممکن است اذکار برگزیده ای توسط بعضی از اساتید اخلاق جهت تسریع در اخراج حب دنیا به علم آموزانشان داده شود که این مهم باید زیر نظر استاد اخلاق باشد چون اذکار با شرایط و درجه و روحیات علم آموزان متغیر است. اما نکته ای که مهم است این است که برای رسیدن به این هدف نیاز به سختی و به مشقت انداختن خود نیست بلکه با قدری مراقبه و محاسبه می توان به این مهم رسید و بهترین راه برای شما استفاده از اذکار و ادعیه ایست که بطور معمول قابل دسترس می باشند.(رجوع شود به مفاتیح الجنان)

در ادامه روشهایی بیان شده است که با عمل به آنها می توانید حب ورزیدن نسبت به دنیا را از خود دور کنید:
در اولین قدم سعی کنید از گناهان گذشته خود و از علاقه های کاذبی که به موجوداتی غیر از خداوند داشته اید توبه کنید، چرا که توبه عاملی بسیار مؤثر در طی مسیر است و سرعت شما را در رسیدن به هدف بیشتر می کند.
بعد از توبه سعی کنید برای موفقیت به مواردی که در ادامه بیان شده است به دقت عمل کنید:

1. سلامتى و روشنى دل:
سالک به دل روشن و دریافت کننده نیاز دارد و هر چه دل او روشن‏تر و سالم‏تر باشد به همان اندازه در گرفتن آنچه باید دریافت کند، موفق‏تر خواهد بود و در نتیجه خواهد توانست در طریق سلوک، پیش برود. حبّ دنیا، دل را تیره مى‏سازد و سلامت آن را از میان مى‏برد. ماهیت آن را تغییر داده، روشنى را از آن مى‏گیرد. چشم و گوش آن را از کار انداخته، نمى‏گذارد دل کار خود را انجام دهد. پس تأمل در این حقیقت- که حبّ دنیا بزرگ‏ترین ظلم به خویشتن است- موجب مى‏گردد آدمى اراده خویش را تقویت کند و عزم خود را بر ترک حبّ دنیا جزم نماید و این در واقع «گام اوّل» است.
گفت پیغمبر که حق فرموده است: / من نگنجم هیچ در بالا و پست‏
در زمین و آسمان و عرش نیز / من نگنجم این یقین دان اى عزیز
در دل مؤمن بگنجم اى عجب / که مرا جویى در آن دل‏ها طلب‏
گفت: «فادخل فى عبادى تلتقى / جنة من رؤیتى» یا متقى‏( مثنوى‏معنوى )

2. دورى از هواهاى نفسانى:
خداوند خطاب به داوود «علیه السلام» مى‏فرماید: «وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ»( ص آیه 26) «تبعیت از هواى نفس نکن تا تو را از راه خدا گمراه کند». این بدان معنا است که تبعیت از هواهاى نفسانى، موجب انحراف از صراط مستقیم در «سفر الى الحق» است و اینکه، حرکت در صراطى که منتهى به حضرت معبود مى‏گردد، مشروط به کنار گذاشتن هواها است.
مر هوا را تو وزیر خود مساز / که برآید جان پاکت از نماز (مثنوى معنوى )

3. زهد ورزى:
حضرت على «علیه السلام» زهد را گونه‏اى نگریستن به دنیا مى‏داند، نه روش زندگى در آن، و این نگرش موجب مى‏گردد علاقه به دنیاى مذموم در انسان، رو به کاهش گذارد. آن حضرت در تعریف زهد مى‏فرماید:
«زهد با همه شاخ و برگش میان دو کلمه قرآن است: [تا بر آنچه از دست شما رفته است، حسرت نخورید و به آنچه به شما رسیده است، شادمان نشوید]».( حدید، آیه 33) هر آنکه بر از دست رفته، اندوهگین و بر دستاورد، شاد نشود، هر دو روى زهد را گرفته است». (نهج البلاغة، حکمت 439، از امام صادق» علیه السلام «نیز در: معانى الاخبار، ص 252 و از امام سجاد» علیه السلام «در: تفسیر القمى، ص 587 همین مضمون نقل شده است).
ترک دنیا هر که کرد از زهد خویش / بیش آید پیش او دنیا و پیش‏
راه‏هاى مختلف آسان شده است / هر یکى را ملتى چون جان شده است‏
مردباش و مسخره موران مشو / رو سر خود گیر و سرگردان مشو(مثنوی معنوی)

4. توجه به احوال گذشتگان:
فرازهاى ذیل که از زبان مبارک امام على «علیه السلام» نقل شده است، براى بیان مقصود کافى است:
«اخبار گذشتگان و آنچه را بر نسل‏هاى پیشین رفته است، به یاد آور. بر سرزمین‏هایشان بگذر و در آثار بازماندگان‏شان نیک بنگر. ببین که چه کردند و از کجا برکنده شدند و به کجا فرود آمدند و جاى گرفتند بى گمان در مى‏یابى که از میان دوستان به سراى غربت در افتاده‏اند، و زود باشد که تو نیز سرنوشتى چو آنان یابى».( نهج‏البلاغة، نامه 13)

5. مرگ اندیشى:
تفکر و تأمل در مرگ و یاد آن، موجب بى رغبتى به دنیا مى‏شود چنان که حضرت على «علیه السلام» مى‏فرماید: «آنکه یاد مرگ بسیار کند، از دنیا به اندک خشنود شود».(نهج البلاغه، حکمت 943)

6. ترک ویژگى‏هاى اهل دنیا:
کسى که مى‏خواهد از دنیاى مذموم فاصله بگیرد، باید بکوشد تا متصف به اوصاف اهل دنیا نباشد، ویژگى‏هاى اهل دنیا- بنابر حدیث معراج پیامبر «صلى الله علیه وآله»- بیست مورد است که اهل آخرت نباید بدان‏ها آراسته باشد.( راهیان کوى دوست، شرح حدیث معراج، ص 831- 144) اهل دنیا چنین هستند:
1. پرخور و شکم باره‏اند.
2. خنده فراوان مى‏کنند.
3. پرخواب هستند.
4. خشم فراوان دارند.
5. کم خرسند مى‏گردند و همواره از دیگران طلب کارند.
6. وقتى به دیگران بدى مى‏کنند، پوزش نمى‏خواهند.
7. عذر دیگران را نمى‏پذیرند.
8. در هنگام عبادت کسل‏اند و هنگام معصیت شجاع.
9. با اینکه مرگشان نزدیک است، آرزوهاى دور و دراز دارند.
10. به محاسبه و حسابرسى نفس خود نمى‏پردازند.
11. به دیگران نفع نمى‏رسانند.
12. بسیار سخن مى‏گویند.
13. ترس اندک از خدا دارند.
14. هنگام آماده شدن غذا، شادمانند.
15. نه هنگام آسایش، شکر مى‏کنند و نه بر بلا و گرفتارى صابرند.
16. مردم رابه حساب نمى‏آورند و کارهاى خیرى که دیگران انجام مى‏دهند، (حتى اگر فراوان نیز باشد) در چشم آنان اندک است.
17. خود را به کارى که انجام نداده‏اند، مى‏ستایند.
18. چیزى را ادعا مى‏کنند که در وجود آنان نیست.
19. همواره تمنا و انتظارات خود را بیان مى‏کنند.
20. به عیب گویى از دیگران مى‏پردازند.

7. متخلق شدن به اخلاق اهل آخرت:
آدمى با آراستگى به ویژگى‏هاى اهل آخرت، از دنیاى مذموم دور مى‏شود اهل آخرت در حدیث معراج پیامبر «صلى الله علیه وآله» چنین توصیف شده‏اند:
1. چهره‏شان ملاطفت‏آمیز و به عبارتى دیگر زرد و ضعیف است (بدلیل عبادات زیاد).
2. حیاى آنان فراوان است.
3. حماقت و نابخردى‏شان اندک است.
4. نفع آنها براى مردم فراوان است.
5. مکر و نیرنگ‏شان اندک است و صادقانه با دیگران برخورد مى‏کنند.
6. مردم از دست آنان در آسایش و امنیت‏اند و خود در سختى و رنج.
7. سنجیده سخن مى‏گویند.
8. به محاسبه نفس خویش مى‏پردازند.
9. نفس خویش را [براى تزکیه و تهذیب‏] به زحمت مى‏اندازند.
10. چشمان‏شان به خواب مى‏رود ولى دل‏شان بیدار است.
11. چشمان‏شان گریان و دل‏شان همواره به یاد خداوند است.
12. در آغاز نعمت حمد و در پایان آن شکر خدا را به جا مى‏آورند.
13. حتى به اندازه یک چشم بر هم زدن از یاد خدا غافل نمى‏شوند و چیزى آنان را از ذکر خدا بازنمى‏دارد.
14. خواهان پرخورى نیستند.
15. طالب پرگویى نمى‏باشند.
16. خواهان اسراف در لباس نمى‏باشند.
17. مردم در نظر آنان مردگانند و خدا در نظرشان حى و کریم است.
18. کسانى را که به آنها پشت کرده‏اند، از روى بزرگوارى به سوى خود مى‏خوانند و کسانى را که به آنان روى آورده‏اند، از روى لطف مى‏پذیرند.
19. دنیا و آخرت در نظر آنان یکسان است (دنیا را وسیله ای برای رسیدن قرب اللهی می دانند).
20. در اثر مبارزه با نفس و مخالفت با هوا و هوس و مجاهدت با شیطان، روزى هفتاد بار مى‏میرند (نفس خود را محاسبه می کنند).
21. لحظه‏اى دل‏شان به آفریده‏اى مشغول نمى‏گردد.( شرح حدیث معراج ص 159- 184)
امیدواریم در این راهی که قدم برداشته اید موفق و پیروز باشید و ما را از دعای خیرتان فراموش نکنید.
-----------------------------------------------
(1) نگا به عنوان نمونه: جاثیه (45)، آیه 23 فرقان (25)، آیه 43 و نیز ر. ک: مقالات، ج 2، ص 150- 146 چهل حدیث، ص 105- 102 دانشنامه امام على» علیه السلام «، ج 1، مقاله حقیقت دنیا.