آیا دانشمندانی که دین ندارند ولی کارهای بزرگی انجام داده اند مانند مخترعان بزرگ نزد خدا باداش داده می شوند؟

در پاسخ به توضیح زیر توجه کنید:
الف. بهتر است پیش از آنکه درباره فوائد کارهای نیک کافران قضاوت بکنیم (چه فایده دنیوی چه فایده اخروی) معنای کفرو کافر را در منطق قرآن از زبان شهید مطهری بیان کنیم. آیا مقصود از کافر هر غیرمؤمن است، هر غیرمسلمانی را می توانیم بگوئیم «کافر» و آنچه قرآن کریم در اینجا تحت عنوان «کافر» می اوردشامل همه غیرمسلمان ها می گردد، یا این که کافر معنای خاصی دارد و به اصطلاح غیرمسلمان به قصور را شامل نمی شود.
کافر در واقع کسی است که اسلام بر او عرضه شده و او درک کرده و فهمیده ولی به خاطر منفعت و جاه طلبی در مقابل حق قیام کرده و ایستاده است اصل معنی کفر این است هر غیرمسلمانی را ولو کسی که اسلام بر او عرضه نشده است تا عکس العمل مخالف در مقابلش نشان بدهد، به یک معنی می توان کافر دانست ولی به یک معنای دیگر نمی توانیم کافر بنامیم.1 هر جا در قرآن کریم «الذین کفروا » می گوید ناظر به آن طبقه نیست بلکه ناظر به طبقه ای است که حقیقت بر آنها عرضه شده است و آنها در مقابل حقیقت عناد می ورزند. «کفر» یعنی پرده کشی، آنها می خواهند روی حقیقت ساتر و پرده بیافکنند، یعنی مقصر هستند؛ نه قاصر و بی خبر.
بنابراین آنجا که قرآن اعمال کافران را به تلی از خاکستر تشبیه می کند که در مقابل باد تندی قرار بگیرد و در جای دیگر می فرماید؛ مانند سرابی است که فرد تشنه او را آب می پندارد و در یک جا به ظلمت هایی در اعماق دریا ها تشبیه می کند، همه درباره انسان هایی است که حقیقت بر آنها عرضه شده و در عین حال در مقابل حقیقت ایستاده اند.
ب.کافران از عمل خیر خود بهره مند می شوند
به هر حال آنچه از متون دینی برمی آید این است که کافران نیز اگر از اهل خیر باشند از عمل خود بهرمند می شوند. از این نکته نباید قافل شد، عمل خیر کفار اگر چه عمق ندارد و باعث بالا رفتن درجات و نیل به سعادت ابدی نمی گردد، در عین حال با توجه به آیات قرآن که هیچ عمل خیری را بدون پاداش نمی داند و تصریح می فرماید: «ما اجر کار نیک هیچ کس را از بین نمی بریم».2ودر جای دیگر می فرماید: «فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره» بنابراین اعمال نیک کفار آثاری خواهد داشت که البته نسبت به اعمال مبتنی بر ایمان ناچیز است. برخی از روایات نیز همین حقیقت را بیان داشته اند.
راوندی در نوادر خود با اسنادش از حضرت موسی بن جعفر (ع) از پدرانش آورده است که پیامبر (ص) فرمودند: از اهل آتش آن که عذابش از همه آسان تر است ابن جذعان است گفته شد:
ای رسول خدا، ابن جذعان چه کرده است که عذابش از همه آسان تر است حضرت فرمودند: چون عادتش این بود که مردم را غذا می داد و اطعام می نمود.
شکی نیست که، هر فاعلی از عمل خود هدفی دارد، ممکن است هدف خوب یا بد کوچک یا بزرگ باشد اما نمی توان اعمال انسان را بدون هدف فرض کرد. این شرط- هدف و مقصد داشتن- به افراد مؤمن اختصاص ندارد، اینکه مؤمنین از اعمال خود چه هدفی دارند دنیوی یا اخروی، درباره افراد غیرمؤمن نیز صادق است. اگر کسی، اساسا از انجام یک عمل نیک هدفی دنیوی داشته است مثل شهرت و ثروت . . . ، خوب طبعا نباید انتظار پاداش اخروی برای او داشته باشیم زیرا خود او چنین هدفی را دنبال نمی کرده است قرآن کریم در سوره بنی اسرائیل می فرماید:
«من کان یرید العاجله عجلنا له فیها ما نشاء لمن نرید ثم جعلنا له جهنم یصلیها مذموما مدحورا. و من اراد الاخره و سعی لها سعیها و هو مؤمن فاولئک کان سعیهم مشکورا کلا نمد هؤلاء و هولاءمن عطاؤ ربک و ما کان عطاء ربک محضورا».2
خلاصه این آیه این است که هر کسی در هر راهی که تلاش کند و به سوی هر مقصدی که برود و فعالیت کند، خدا اجرش را در همان مقصد ضایع نمی کند.
انسان یک وقت کاری می کند، زحمتی می کشد و می خواهد نتیجة کارش را در همین دنیا بگیرد، و اصلا به خدا و آخرت هم کاری ندارد یعنی بذری که می پاشد فقط بذر دنیایی است نه آخرتی.اما یک وقت انسان کاری می کند نه برای نتیجه مادی در این دنیا، بلکه برای این که قرب به خدا پیدا کند و در جهان آخرت محصولی برداشت کند. قاعده این است که اگر کسی بذری برای آن جهان کاشته است در آن جهان به او بدهند و اگر بذری برای این جهان کاشته در این جهان به او بدهند. خداوند به هر دو گروه کمک می رساند خواه مقصدشان دنیوی باشد و خواه مقصدشان اخروی، با این تفاوت که دنیا دار تزاحم علل و اسباب است و معلوم نیست که تلاش با مقاصد دنیوی صد در صد موفقیت آمیز باشد ولی تلاشی که برای تقرب به خدا و برای آخرت باشد، دیگر تخلف بردار نسیت. خداوند در آیات دیگری از قرآن به این قاعده اشاره می فرماید:
« من کان یرید حرث الاخره نزد له فی حرثه و من کان یرید حرث الدنیا نؤته منها و ماله فی الاخرة من نصیب».1
اصلا این تعبیر کشت و زراعت از خود قرآن است، هر کسی که بخواهد بذر را به نیّت دنیا بپاشد نتیجه اش دنیوی است و هر کس که به نیت آخرت، پاداش اخروی در انتظار اوست. دو جور بذر نداریم بلکه دو گونه نیت در کار است «هر کسی که قصدش کشت آخرت باشد به او می دهیم زیادترش هم می دهیم و هر کسی که قصدش دنیا باشد او را هم محروم نمی کنیم ». این منطق قرآن است و کوچکترین ایرادی بر آن وارد نیست سخن قرآن این است که آن کسی که برای دنیا تلاش می کند حتما هدفی دارد، اگر شهرت و معروفیت است، محبوبیت است پیشرفت کشورش است . . . به نتیجه اش می رسد و نباید کاری را که با این مقاصد انجام شده توقع داشت به مقصدی دیگر برسد. هدف او نزدیک شدن به مردم بوده نه نزدیک شدن به خدا.
شهید مطهری ایمان را از این جهت شرط قبولی عمل می داند که انگیزه اخروی ایجاد می کند. زیرا کسی که ایمان ندارد اصلا آخرت را نمی خواهد و وقتی خودش آخرت را نمی خواهد نمی شود آن را به او داد. بله برای این که اصل عمل کسی مقبول باشد شرطش این نیست که مثلا مسلمان باشد و شیعه باشد، اگر کسی به خدا ایمان داشته باشد و خدا را بشناسد و به آخرت اعتقاد داشته باشد و کاری را برای خدا و آخرت انجام بدهد آن کارش فی حد ذاته در درگاه خدا قابل قبول است مگر آنکه آفتی ایجاد کند و آن را از بین بیرد. که نام آن آفت «عناد» و «کفر» است.
بنابراین ایمان بحق بدان سبب به عمل انسان ارزش می دهد که عمل انسان را در همین دنیا دگرگون می کند. گرچه شکل و عمل یکی باشد ولی عمل مؤمنانه با عمل بدون ایمان از زمین تا آسمان متفاوت است.

منابع:
1- احمد واعظی، انسان از دیدگاه اسلام (تهران سمت: جلد اول 1377 ش ).
2- حسن بن یوسف حلی، کشف المراد، مؤسسه امام صادق (ع) جلد اول 1375).
3- حیدر مصباح یزدی mesbah212. Blogfa. Com. .
4- مرتضی مطهری عدل الهی انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) پائیز 1361.
5- مرتضی مطهری آشنایی با قرآن جلد2.
6- مرتضی مطهری آشنایی با قرآن جلد 7.
7- مرتضی مطهری آشنایی با قرآن جلد 4.
8- مرتضی مطهری آشنایی با قرآن جلد 1.
9- مرتضی مطهری انسان و سرنوشت.
10- مرتضی مطهری ده گفتار، انتشارات صدرا چاپ 21 شهریور1384.
11- محمود رجبی انسان شناسی (انتشارات آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) جلد اول 1380 ش ).
12-مجلسی بحارالانوار (بیروت مؤسسه الوفا) ج 3.
13- آیات قرآن کریم.
الف- سورة نساء / 124.
ب- سورة ابراهیم/ 18.
ج- سورة نور/ 39.
د- سورة کهف/ 30.