در چه مواردی تفکر کنیم - وبلاگ موسسه رستگان www.mrastegan.ir

تعداد کل بازدید : 2715618

بازدید امروز : 112

بازدید دیروز : 81

وبلاگ موسسه رستگان www.mrastegan.ir

به دوستی آن که دین ندارد، شادی نمی توان کرد . [امام علی علیه السلام]

در چه مواردی تفکر کنیم

تهیه کننده: سید مصطفی علم خواه ::: یکشنبه 93/3/4::: ساعت 11:48 صبح

یک ساعت تفکر بهتر از 70 سال عبادته باید در چه موردی فکر کنیم و نتیجه فکر کردنمون چه باشد؟

دین اسلام که راه رشد و سعادت انسان است، آمیزه ای از آموزه های عقلانی و آموزه های عرفانی است. انسان هم آمیزه ای از عقل و احساس است. پس اولا این دو با هم هماهنگ هستند و ثانیا انسان با پیمودن دو راه عقل و راه عشق و عرفان به کمال و سعادت می رسد.
تفکر ابزار اصلی پیمایش راه عقل و تقویت عقلانیت در انسان است. یعنی انسان در فاز اول کمال که همان تقویت عقلانیت و سلوک عقلانی است، با ابزار تفکر پیش می رود و به کمال عقلانی می رسد و بعد در فاز دوم یا در کنار سلوک عقلانی به سلوک عرفانی و معنوی می پردازد و به کمال نهایی و سعادت دست می یابد.
روی این سیستم عقلانیت و تفکر زیربنای حرکت تکاملی انسان در مسیر دین و بندگی خداوند تلقی می شود و کسی در مرحله سلوک عرفانی موفق می شود که از وادی عقلانیت گذر کرده و عقل خود را کامل نموده است.
به عبارت دیگر حیات عقلانی انسان هم خودش مرحله ای از کمال است و هم زیر ساخت حیات عرفانی و فاز نهایی کمال و سعادت انسان می باشد.
با این توضیح اهمیت تفکر کاملا روشن می شود ولی برای توضیحات بیشتر مطالب زیر مفید است.
اندیشه و تفکر یکی از مقدس ترین سرمایه های انسان، و از ویژگیهای بارز او است که وی را از انواع حیوان ممتاز می سازد . انسان یک موجود عاقل و متفکری است که قدرت دارد در مسائل مختلف بیاندیشد . عقل ابزاری است که بواسطه آن می تواند آینده روشنی را برای خویش ترسیم نموده و سرنوشت خوب و درستی را برای خود بیافریند .
در حقیقت کمال و رشد انسان به میزان تفکر او بستگی دارد . تعقل و تفکر ناشی از استعداد فطری و ذاتی بشر است، بنابراین انسان در راه استفاده از این ابزار ذاتی حتما باید آزاد باشد; چرا که هیچ قدرتی نمی تواند جلوی امر ذاتی و درونی را بگیرد . هر چند می توان جلوی رشد آن را گرفت و حتی منحرفش کرد; ولی نمی توان به طور کلی انسان را از این نعمت بی بهره ساخت، و جلوی آزادی تفکر او را گرفت . در هر صورت انسان می تواند در هر مسئله ای که استعداد آن را دارد فکر کند و از راه علمی و استدلال عقلی آن مسئله را بشناسد .
اما روایاتی که در مورد ثواب و ارزش تفکر وارد شده که بسیار زیاد هم می‌باشد نشانه جایگاه والای تفکر در اسلام است. از آنجا که اسلام دین دقیقی است و کاملا منطقی و مستدل است هرگز جلوی تفکر را نمی‌گیرد بلکه همواره به آن فرا می‌خواند تا به این وسیله زمینه پیشرفت دینی و ارتقای سطح معنوی فرد به وجود بیاید. جایگاه تفکر بسیار ارزنده است و ثواب بسیاری دارد. حتی در مورد جناب ابوذر که بعد از جناب سلمان در رتبه نه ایمان قرار دارد وارد شده است که بیشترین عبادت ابوذر تفکر بوده است.
پس معنای روایاتی که به تفکر فرا می‌خوانند توجه دادن به ارزش آن در اسلام است. تفاوت رفتار انسان بصیر و آگاه با فردی که اهل تفکر نیست هم کاملا روشن است و ثمره کار آنها کاملا متفاوت خواهد بود. کسی که اهل تفکر باشد می تواند به ارزش دین خود و دستورات آن پی ببرد و قطعا بهتر از دیگران آنها را انجام خواهد داد.
البته دقت دارید که تا انسان معلومات نداشته باشد، در واقع موضوعی برای تفکر نخواهد داشت لذا شرط لازم تفکر داشتن معلومات صحیح است که با مطالعه و تحقیق به دست می‌آید.
اما موضوعات تفکر نیز متنوع است و هر کدام فواید خاص خود را دارد. اساسی ترین موضوع تفکر برای ما اعتقادات است. یعنی در مورد خدای متعال و صفاتش، نبوت و انبیا و معاد خوب فکر کنیم و برایمان هر کدام از آنها به نحوی روشن شود که بتوانیم برای هر کدام استدلال محکم داشته باشیم. یکی دیگر از موضوعات بسیار مهم برای تفکر توجه در نعمت های خدای متعال به ما است. تا آنجا که حقیقت این مطلب را بیابیم که توان شمارش آنها را نداریم و چقدر به خدای متعال بدهکاریم.
همچنین خودشناسی یکی از موضوعات مهم تفکر است که آثار فراوانی دارد که از آن جمله خداشناسی است و اینکه پی خواهیم برد چه باید بکنیم و چه راهی را باید طی کنیم.
به طور کلی می توان گفت: موضوع تفکر آیات و نشانه های خدا است. قرآن کریم ما را به توجه و تفکر در آیات و نشانه های الهی که در تمام موجودات هستی خودنمایی می کند فرا می خواند زیرا این نوع تفکر باعث افزایش ایمان می شود.

بنابراین تفکر، دارای درجات ومراتبی است که به بیان مهمترین آنها می پردازیم:
1- تفکر در حق و اسماء و صفات خالق هستی:
به فرموده امام خمینی این نوع از تفکر، افضل مراتب فکر و بالاترین مرتبه علوم است. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «افضل العبادة ادمان التفکر فی الله و فی قدرته؛ پیوسته اندیشیدن در باره خداوند و توانایی او برترین پرستش است.» (همان، ص 191)
2- تفکر در مخلوقات خداوند:
از دیگر درجات و مراتب تفکر، اندیشیدن در مصنوعات الهی و پی بردن به عظمت خدا است. تفکر در عظمت آسمان ها، عجایب کوهها، تنوع در گیاهان، اصناف حیوانات، عجایب دریاها، عظمت خورشید و ماه و ارتباط بین این دو، آمدن شب و روز و فصول مختلف و نظم در خلقت، ابر و باد و باران و برف و... همگی موجبات حیرت اهل فکر را فراهم می آورد و باعث خضوع و تواضع نسبت به خالق هستی می گردد.
امام خمینی در بیانی زیبا و تکان دهنده می فرمایند: «این همه صنعت منظم، که عقول بشر از فهم کلیات آن عاجز است، بیربط و خود به خود پیدا نشده. کور باد چشم دلی که حق را نبیند و جمال جمیل او را در این موجودات مشاهده نکند. نابود باد کسی که با اینهمه آیات و آثار باز در شک و تردید باشد.» (همان، ص 197)
«کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تتفکرون؛ اینچنین خدا آیاتش را برای شما روشن می گرداند، باشد که در کار (دنیا و آخرت) بیندیشید.» ( سوره بقره، 219)
بسیاری از افراد بشر نمی توانند از تفکر خالق هستی به مخلوقات پی ببرند و قدرت اندیشیدن در صفات و کمالات الهی را ندارند (مورد اول که ذکر شد) اما تفکر در باره مخلوقات خداوند، از عهده همه انسان ها بر می آید و هر کس در هر رتبه ای می تواند در خصوص جهان خلقت بیاندیشد و به خالق آن پی ببرد. در این زمینه کتاب توحید مفضل بسیار کارگشا است.
3- تفکر در اعمال و رفتار خود و محاسبه نفس:
مرحوم ملا احمد نراقی (رحمةالله علیه) در باب کیفیت تفکر در اعمال و رفتار خود می فرمایند: «آدمی در هر شبانه روزی ساعتی به تفکر کار خود بیفتد و اخلاق باطنیه و اعمال ظاهریه خود را تفحص کند و احوال دل و جوارح خود را تجسس نماید. لوح دل را در مقابل خود نهاده آن را ملاحظه کند و دفتر شبانه خود را گشوده، سر تا پای آن را مطالعه فرماید.» (معراج السعادة، ص 120 به بعد)
ایشان در ادامه توضیح می دهند که اگر دیدی در طول روز، به دستورات خداوند عمل کرده، از معصیت ها و گناهان اجتناب کرده ای، حمد و سپاس الهی را بجای آور؛ و اگر دیدی معصیتی از تو سرزده و با رفتار و کردارت، مخالفت امر الهی نموده ای، توبه کرده و با جبران عمل، به علاج بپرداز.
ایشان در ادامه توصیه می کنند که انسان با نظر بصیرت به اعمال خود بنگرد و ببیند آیا از صفات رذیله ای که او را به هلاکت می اندازد، از قبیل بخل و حسد و کبر و... چیزی در وجود او هست یا نه؛ و با چراغ فکر همه زوایای وجودش را تفحص کند تا مبادا با این صفات مهلکه خدای خود را ملاقات کند!
در فقه الرضا (علیه السلام) آمده است: «اندیشیدن آینه توست؛ بدی ها و خوبی هایت را به تو نشان می دهد.» (میزان الحکمة، ج10، ح16209)
امام علی (علیه السلام): اندیشه کردن در خوبی ها، انگیزه بکار بستن آن ها می شود.
امام علی (علیه السلام): ریشه سالم ماندن از لغزش ها، اندیشیدن پیش از عمل کردن است و سنجیدن پیش از سخن گفتن.
4- فکر کردن به نعمت های خدا:
امام علی (علیه السلام): اندیشیدن در باره نعمت های خدا، نیکو عبادتی است.
5- تفکر در باره باقی بودن آخرت و فانی بودن دنیا
امام علی (علیه السلام): تمیز دادن (تشخیص دادن) ماندنی (آخرت) از رفتنی (دنیا)، از شریف ترین اندیشه ها است.
6- تفکر در قرآن کریم:
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله وسلم): سهم دیدگان خود را از عبادت به آنان دهید. عرض کردند: ای رسول خدا! سهم آن ها از عبادت چیست؟ فرمود: نگریستن به قرآن و اندیشیدن در آن و پند گرفتن از شگفتی هایش.
7- فکر کردن در سرنوشت گذشتگان و مطالعه تاریخ:
خداوند در قرآن کریم می فرماید: «اولم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبة الذین من قبلهم کانوا اشد منهم قوة و اثاروا الارض و عمروها اکثر مما عمروها و جاءتهم رسلهم بالبینات فما کان الله لیظلمهم و لکن کانوا انفسهم یظلمون؛ آیا در زمین نگردیده اند تا ببینند فرجام کسانی را که پیش از آنان بودند، چگونه بوده است؟ آنها بس نیرومندتر از ایشان بودند و زمین را زیر و رو کردند و بیش از آنچه آنها آبادش کردند، آن را آباد ساختند و پیامبرانشان دلایل آشکار بر ایشان آوردند. بنابراین، خدا بر آن بود که بر ایشان ستم کند، لیکن خودشان بر خود ستم می کردند.» (سوره روم، 9)
امام علی (علیه السلام) در سفارش به فرزند بزرگوارش حسن (علیه السلام) می فرمایند: فرزندم! هر چند من به اندازه همه کسانی که پیش از من بوده اند، نزیسته ام، اما در کارهای آنان نظر کردم و در اخبار آنها اندیشیدم و در آثارشان سیر کردم، چندان که همچون یکی از آنان شده ام و بلکه آنسان بر کارهایشان آگاهی یافته ام، که گویی با اولین و آخرین آنها زندگی کرده ام.» (احادیث از میزان الحکمة، ج 10، باب تفکر)

خلاصه اینکه:
از آنچه بیان شد فهمیده می شود که بر هر مسلمانی لازم است که در طول روز، بخشی از وقت خود را به تفکر بپردازد؛ تفکری که او را به خدا نزدیک کند و او را از بدی ها برهاند و به سمت خوبی ها سوق دهد.
اما در خصوص نحوه تفکر باید بدانیم که فکر کردن اختصاص به حالت خاصی ندارد؛ مثلا اینطور نیست که حتما باید در هنگام فکر کردن نشست یا راه رفت و یا... خدای سبحان در اوصاف خردمندان می فرماید: «الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السموات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار؛ آنان که خدا را ایستاده و نشسته و خوابیده یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند که پروردگارا! این (جهان) را بیهوده نیافریده ای. منزهی، پس ما را از عذاب آتش نگاه دار» (سوره آل عمران، 191)
پس علاوه بر اینکه انسان می تواند در حالات مختلف با دیدن آیات الهی به تفکر بپردازد؛ اما بهتر است روزانه و لو چند دقیقه، در محیطی خلوت با خود بیندیشد و وظایف خویش را به خود گوشزد کرده، نعمت هایی که خدای سبحان به او عطا کرده، یادآوری کند و از او در انجام تکلیفش یاری بخواهد.
پیروز و موفق باشید.

نظرات شما ()

لیست کل یادداشت های این وبلاگ