یکی از مراقبات مهم خودسازی در بخش زندگی ورزش است، برای کسی که می خواهد خودسازی کند، ورزش و حرکت بدنی در راستای مراقبت از سلامتی بدن و نشاط روحی از ضروریات است. هدف اصلی ورزش از نظر اسلام هم همین است. البته ورزش یک بعد مهم اجتماعی هم دارد که آثار بعد اجتماعی آن هم برای خودسازی مفید است اما آثار فردی آن دقیقا در راستای سلامت بدن و خودسازی قرار دارد.

ورزش بدن را نیرومند وسالم می سازد وسلامتی جسم به سلامتی روح انسان کمک می کند. اسلام حفظ بدن و تامین سلامتی آن را از وظایف اولیه هر مسلمانی می داند و برای سلامتی بدن آنقدر ارزش قائل است که در قرآن می خوانیم: (مومن توانمند بهتر و دوست داشتنی ازمومن ناتوان است )
در مورد اهمیت ورزش امام خمینی (ره) می فرماید : (ورز ش باید همچون یک وظیفه الهی مورد توجه قرارگیرد) و مقام معظم رهبری می فرماید : (ورزش یک اصل است و آن را تکلیف الهی بدانید). واگر انسان بخواهد درسایه ورزش به کمال برسد، باید ورزش را در مسیر خدا انتخاب کند و هدف از ورزش را رسیدن به قرب الهی بداند.
قرآن کریم در مورد ورزش و اهمیت آن می‌فرماید: هر مقدار که می‌توانید در برابر دشمنان توانایی و قدرت کسب کنید تا باعث ترس دشمنان خدا شود. (وَ أعِدُّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوهٍ و من رباط الخیل ترهبون به عدو الله) سوره انفال آیه 60 و امام محمد باقر (ع) می فرمایند: (صحت وتندرستی بهترین نعمت وهدیه خداوندی است ودرحقیقت سرمایه گذاری دروزش به انسان فرصت می دهد تا بتواند مدت زیادی ازعمر را با سلامتی زندگی کند وسلامتی در سایه ورزش بدست آورد) و امام حسین (ع) درمورد حفظ سلامتی وتندرستی می فرمایند : (درتمامی عمر برای سلامتی و حفظ تندرستی بدن های خود کوشا باشید ) بادروا بصحه الاجسام فی مده الاعمار( تحف العقول، ص 232)
امام علی (علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه‌ی «وَ لا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا» فرمودند تندرستى، و توانایى، و آسایش خاطر، و جوانى، و نشاط خویش را فراموش مکن و با این‌ها آخرت را به دست آور».«لَا تَنْسَ صِحَّتَکَ وَ قُوَّتَکَ وَ فَرَاغَکَ وَ شَبَابَکَ وَ نَشَاطَکَ‏؛ (مفاتیح الجنان، قم، مصطفی، چاپ چهارم 1380) حضرت دراینجا پیرامون تفسیر سخن خدا به اموری توصیه فرمودند که هر کدام با ورزش بدست می‌آید زیرا سلامتی، توانایی، آسایش خاطر و نشاط وشادابی حتی جوان ماندن از آثار ورزش است.
امام رضا(ع) فرمودند: ورزش کنید ،زیرا من دوست ندارم بی حالی وسستی شما در امور دینی وشرعی اثر منفی بگذارد (میزان الحکمه ، ج 8، ص534).
اگر درسیره پیامبران وامامان دقت کنیم همه آنهااهل ورزش وکوهنوردی بودند توجه آنان به کوهها وگردش درآنها عامل تحریک خوبی برای توجه به فضا ی سالم وفعالیت بدنی بود آنها هم به تقویت بدنی می پرداختند ودرکنار آن روح توحید وخداپرستی رادرخود تقویت می نمودند.
بنابراین از منظر عقل و دین، ورزش برای تقویت و سلامتی جسم ضرورت دارد. انسانی که بدنی سالم، بانشاط و نیرومند ندارد، از عقل و تفکر شایسته کمتر بهره مند است. مثلی است معروف که می گوید: (عقل سالم در بدن سالم است)، زیرا تأثیر متقابل جسم و جان، مسئله ای ثابت شده و مسلّم است.
انسان هایی که بر اثر تنبلی و عدم تحرکات جسمی، بدنی نحیف و علیل دارند و یا بیش از حد فربه و چاق هستند، نمی توانند روحیه ای آرام و بانشاط داشته باشند. این گونه افراد معمولاً عصبی مزاج، کم حوصله، بهانه گیر و دارای روحیه ای ناهنجار و فکری بیمار هستند و همین مسائل در جسم آنان نیز اثر سویی می گذارد. پیامبر(ص) می فرماید: خوشا به حال کسی که سالم و زندگی اش در حد کفایت و قوی و نیرومند باشد.
آقای دکتر سید محمد باقر حجّتی، در این خصوص چنین می نگارد: "سلامتی تن و بدن، یکی از شرایط قابلیت شخص برای تصدّی مقام نبوت و امامت و جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه واله به شمار می آید که باید پیامبر و یا امامی که دارای منصب الهی هستند، از نظر جسم و بدن کامل تر و معتدل ترین مردم عصر خود باشند، چنان چه باید با هوش ترین و زیباترین آن ها باشند از همین رو در تاریخ ادیان می خوانیم: وقتی قوم بنی اسرائیل پادشاهی از خدا خواستند، طالوت با دو ویژگی معرفی می شود: (خداوند طالوت را برای شما برگزید و قدرت علمی و جسمی فزون تری به او عطا فرمود). (بقره آیه 247.(
درباره قدرت موسی بن عمران قرآن می فرماید که در نزاع دو قبیله قِبطی و سِبطی) حضرت موسی تنها یک مشت به آن مرد زد و او درگذشت: (فوکزه موسی فقضی علیه) (قصص آیه )115. معلوم می شود حضرت موسی از قدرت جسمانی و مشت پولادین برخوردار بوده است. دختر حضرت شعیب هم به پدرش گفت: ای پدر، موسی را استخدام کن، زیرا آدمی نیرومند و امین است. (همان، آیه 269 قرآن درباره حضرت هود هم به قدرت جسمانی او اشاره می کند: (وزادکم فی الخلق بَصْطَةً) (اعراف آیه 69)
ائمه معصومین با این که تحت نظر شدید بودند ولی گاه گاهی قدرت علمی و احیاناً قدرت و مهارت جسمی خود را در تیراندازی و اسب دوانی به نمایش می گذاشتند و اعجاب و تحسین حاضران را برمی انگیختند. امام علی(ع) در مسابقات کشتی، پشت تمام اقران خود را به زمین می زد.
رسول گرامی اسلام(ص) می فرماید: به سرگرمی و بازی بپردازید، زیرا دوست ندارم که در دین شما خشکی و خشونت دیده شود.
رسول خدا(ص) نیز گاهی در مسابقات اسب سواری و شتر دوانی شرکت می کردند. بعضی اوقات از رسول خدا(ص) تقاضا می شد که در یک مسابقه، داور باشند و حضرت آن را می پذیرفتند.
ورزش در ادیان الهی، ریشه تاریخی دارد. برادران یوسف برای بردن او به پدر گفتند: او را با ما بفرست تا بگردد و بازی کند. در سیره پیامبر است که با امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) بازی می کردند; آن ها را روی دوش خود سوار می کردند و به کشتی گرفتن تشویقشان می نمودند. بحارالانوار، ج103، ص189
در فقه اسلامی بحثی با عنوان (سَبق و رِمایه) مطرح شده است، که یکی از مسائل آن، مسئله شرط بندی در مسابقات است. می فرمایند: شرط بندی با پول در مسابقات اسب دوانی، تیراندازی و شمشیربازی جایز است. پیامبر(ص) فرمود: در هیچ مسابقه ای شرط بندی پولی جایز نیست مگر در تیراندازی، شمشیربازی، پرتاب نیزه، شتردوانی و حتی مسابقه با فیل و کلیه حیوانات سم دار.
از این نکته نباید غفلت کرد که ورزش فقط منحصر در ورزش های رایج و معمول امروزی نیست، بلکه کشاورزی، آهنگری، درخت کاری… نیز از ورزش هایی هستند که به عضلات بدن استحکام می بخشند. به واقع هرکار مشروعی که به قوت جسم و قدرت روح منتهی شود، ورزش است.
هدف از ورزش چیست؟
در اسلام هدف از ورزش، جمع مال و ثروت و کسب وجهه و شهرت نیست; بلکه وسیله ای برای بهتر عبادت کردن و خدمت بهینه به خلق است. در دعای کمیل می خوانیم: (قوّ علی خدمتک جوارحی) بار پروردگار، اعضا و جوارحم را برای خدمت به تو نیرومند گردان و یا در دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان می خوانیم: (اللهم قوّنی فیه علی اقامة امرک) خدایا، در این روز مرا برای اقامه فرمانت نیرومند گردان). بدون تردید تقویت جسم، بدون تمرین و ورزش ممکن نیست. در واقع ما از خدا توفیق ورزش کردن می طلبیم تا اینکه بتوانیم بهتر خودسازی و عبادت کنیم.
یکی از مهمترین موانع خودسازی و مراقبه، تنبلی و ناتوانی بدنی است، تنبلی و ناتوانی ، انسان را از رسیدن به سعادت باز می دارد وعامل رکود انسان می باشد، امام سجاد علیه السلام در دعا از خداوند چنین طلب مى کند: خداوندا! نعمت سرزندگى و کوشایى را به ما ارزانى دار و از سستى و تنبلى و ناتوانى و بهانه آورى و زیان و دل مردگى و ملال، محفوظمان دار. وَامْنُنْ عَلَینَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَالْکَسَلِ وَالْعَجْزِ وَالْعِلَلِ وَالضَّرَرِ وَالضَّجَرِ وَالْمَلَلِ» (بحار مجلسى، ج 91، ص 125)؛ ورزش کردن انسان را از تنبلی وناتوانی را از بین می برد و انسان را شاداب ، سرحال و با نشاط می کند. این دقیقا همان چیزی است که ما در خودسازی و مراقبه بدان نیاز داریم.

آثار جسمی ورزش:
اثراتی که ورزش در جسم انسان دارد عبارتند از :
1- قدرت انقباض وتنظیم ضربان قلب پس از مدتی ورزش کردن بهتر می شود و ورزش انقباض ماهیچه ها را از بین می برد.
2- گنجایش ریه ها بیشتر می شود و در نتیجه اکسژن بهتر و بیشتری به بدن می رسد .
3- ورزش موجب تنظیم وثبات حرکات تنفسی انسان می شود و تنفس عمیق تر، ولی شمارش آن کمتر میشود .
4-رشد انسان متعادل می شود .در اثر ورزش فعالیت غدد داخلی افزوده می شود و غذا بهتر جذب بدن می شود در نتیجه ورزش به رشد انسان کمک می کند.
5-یکی دیگر از فوائد ورزش تقویت اعصاب است. ورزش متعادل سیستم عصبی انسان را تقویت می سازد وقتی سیستم عصبی انسان قوی باشد کارهای فکری آسانتر انجام می شود. یکی از دستاورد های زندگی ماشینی هیجان و اضطراب و استرس است ، ورزش وسیله ای برای کنترل این هیجانات می باشد. دکتر هانس سلی می گوید: ورزش ، اعصاب را در برابر هیجان و استرس مقاوم می کند. اولین دانشگاه-ج14-ص103 بی خوابی ، یکی از ناراحتیهای عصبی است که به وسیله ورزش کردن مرتفع می شود.

ورزش های اوایل اسلام:
1- تیراندازی: پیامبر(ص) می‌فرمایند: به فرزندان خود تیراندازی یاد بدهید که موجب سرشکستگی دشمن می شود که تیراندازی را می‌توان به آموزش نظامی تعبیر کرد (کنزالعمال ج 16 ص 443)
2- اسب سواری: پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: بهترین بازیها ورزش‌ها در نظر خداوند متعال مسابقه اسب‌سواری و تیراندازی است (کنزالعمال ج 4 – ص 344)
3- شنا: پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: شنا کردن را به فرزندانتان بیاموزید. در روایتی دیگر فرمود: بهترین سرگرمی برای مرد با ایمان شنا است (میزان الحکمه حدیث 18069)
4- دوومیدانی و پیاده روی: عالی‌ترین ورزش اسلامی پیاده روی می‌باشد تا جایی که سعی بین صفا و مروه خانه خدا، خود نمادین و تمثیلی از پیاده روی به سوی حق می‌باشد.
5- کشتی: پیامبر اکرم(ص) امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به کشتی تشویق می‌کرد. ورزش کشتی از جمله ورزش هایی است که در آن صفات خوب انسانی مثل تواضع، ایثار، و از خودگذشتگی، احترام و… به علاقمندان آموزش داده می‌شود.
6- شمشیر بازی:
7- ورزش وزنه‌ برداری: روزی پیامبر(ص) از کنار گروهی می‌گذشت دیدند که شخصی سنگ بزرگی را بر می‌دارد که همه از کار او شگفت زده می‌شوند و کسی جز او توانایی این کار را ندارد ، پیامبر نزدیک رفته و فرمودند آیا می‌خواهید بگویم پهلوان چه کسی است پهلوان واقعی کسی است که در برابر جسارت و توهین شخص دیگر خویشتن‌داری نموده و صبر کند و بر نفس خود غلبه کند و با این کار شیطان نفس خود را توهین کننده را بشکند. (معانی الاخبار حدیث 348)
8- پرتاب سنگ و نیزه: حضرت علی (علیه السلام) فنون نیزه زنی را به سربازان خویش نیز آموزش می‌داد چنانچه در نهج البلاغه آمده است: در برابر نیزه‌های دشمن، پیچ و خم به خود دهید که نیزه‌ها را می‌لغزاند و کمتر به هدف اصابت می‌کند «وَ التَوُوا فی اَطرافِ الرِّماحِ فَاِنَّهُ أَموَرُ للأسنه‌ی؛ (نهج البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه 124 ص 234. 29)
9- ورزش و تفریحات سالم دیگر.